Yr Ymerodraeth Rufeinig: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

'''Yr Ymerodraeth Rufeinig''' ({{Iaith-la|Imperium Romanum}}) yw'r term a ddefnyddir am y cyfnod yn hanes y wladwriaeth Rufeinig a ddilynodd [[y Weriniaeth Rufeinig]] ac a barhaodd hyd y [[5ed ganrif]] OC yn y gorllewin, ac fel [[yr Ymerodraeth Fysantaidd]] hyd [[1453]] yn y dwyrain. Yn wahanol i'r Weriniaeth, lle'r oedd yr awdurdod yn nwylo [[Senedd Rhufain]], llywodraethid yr ymerodraeth gan gyfres o ymerawdwyr, gyda'r Senedd yn gymharol ddi-rym. Awgrymwyd nifer o ddyddiadau gan haneswyr ar gyfer diwedd y weriniaeth a dechrau'r ymerodraeth; er enghraifft dyddiad apwyntio [[Iŵl Cesar]] fel ''dictator'' am oes yn [[44 CC]], buddugoliaeth etifedd Cesar, [[Augustus|Octavianus]] ym [[Brwydr Actium|Mrwydr Actium]] yn [[31 CC]], a'r dyddiad y rhoddodd y Senedd y teitl "Augustus" i Octavianus ([[16 Ionawr]], [[27 CC]]).

 

 

Thannwyd yr ymerodraeth yn ddwy ran, yn y gorllewin a'r dwyrain, fel rhan o ddiwygiadau'r ymerawdwr [[Diocletian]]. Daeth yr ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin i ben yn [[476]] pan ddiorseddwyd yr ymerawdwr olaf, [[Romulus Augustus]]. Parhaodd yr ymerodraeth yn y dwyrain am bron fil o flynyddoedd wedi hyn fel yr Ymerodraeth Fysantaidd. Cafodd yr ymerodraeth Rufeinig ddylanwad enfawr ar y byd, o ran iaith, crefydd, pensaernïaeth, athroniaeth, cyfraith a llywodraeth; dylanwad sy'n parhau hyd heddiw.

Er gwaethaf yr ymladd ar ffiniau'r ymerodraeth, dechreuodd teyrnasiad Augustus gyfnod o heddwch oddi mewn i'r ymerodraeth ei hun, y ''Pax Romana'' ("Heddwch Rhufeinig"). Heblaw am flwyddyn o ryfel cartref yn [[69]], parhaodd hwn am dros ddwy ganrif. Roedd hefyd yn gyfnod nodedig i lenyddiaeth, gyda llenorion fel [[Fyrsil]] ac [[Ofydd]] yn ysgrifennu. Bu Augustus farw ar [[19 Awst]], [[14]] OC, a dilynwyd ef gan [[Tiberius]], mab ei wraig Livia o briodas flaenorol.

 

 

Bu blynyddoedd cyntaf teyrnasiad Tiberius yn llwyddiannus; sefydlogwyd y ffin yn [[Germania]] a dangosodd ei hun yn weinyddwr galluog. Fodd bynnag, gwaethygodd y berthynas rhyngddo ef ac aelodau'r Senedd. Yn y flwyddyn [[27]] OC, aeth yr ymerawdwr i fyw i ynys [[Capri]], ar yr arfordir gerllaw [[Napoli]]. Daeth pennaeth [[Gard y Praetoriwm]], [[Lucius Aelius Seianus]], yn ddylanwadol iawn. Ceisiodd Seianus droi Tiberius yn erbyn ei deulu, iddo ef ei hun gael ei enwi fel ei etifedd, ond dienyddiwyd ef yn [[31]]. Gwnaeth brad ei gyfaill Seianus i'r ymerawdwr, oedd eisoes yn ddrwgdybus o'r Senedd, yn fwy drwgdybus byth, a dienyddiwyd nifer o Seneddwyr a gwŷr amlwg eraill yn ei flynyddoedd olaf.

Yn [[113]] dechreuodd rhyfel yn erbyn y [[Parthia]]id. Cipiodd [[Ctesiphon]], prifddinas Parthia, yn [[115]], ac ymgorfforwyd [[Armenia Inferior|Armenia]], [[Asyria]] a [[Mesopotamia]] yn yr ymerodraeth. Bu farw Trajan ar ei ffordd yn ôl o'r brwydro yma, yn [[Selinus]], gerllaw'r [[Môr Du]], ar yr [[8 Awst]] [[117]]. Yn ystod teyrnasiad Trajan y cyrhaeddodd yr ymerodraeth Rufeinig ei maint eithaf. Dewisodd [[Trajan]] [[Hadrian]] fel ei olynydd.

 

 

[[Delwedd:Roman Empire Trajan 117AD.png|thumb|de|250px|Yr ymerodraeth Rufeinig ar ei heithaf yn [[117]], ar ddiwedd teyrnasiad Trajan]]

=== Gweithiau diweddar ===

 

* [[Peter Heather]] ''The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians'', [[2005]], ISBN 0-330-49136-9

* [[A.H.M. Jones]], ''The Later Roman Empire, 284–602'', [[1964]], ISBN 0-8018-3285-3

 

{{Rhufain hynafol}}

 

{{Cyswllt erthygl ddethol|ca}}

{{Cyswllt erthygl ddethol|ka}}

{{Cyswllt erthygl ddethol|lv}}

{{Link FA|fi}}

{{Link FA|no}}

{{Link FA|pt}}

{{Link FA|zh}}

[[af:Romeinse Ryk]]

[[als:Römisches Reich]]