Tôn (iaith): Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Addbot (sgwrs | cyfraniadau) B Bot: Migrating 2 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q833734 (translate me) |
didolnod Tsieineeg a Choreeg, replaced: Tsieinëeg → Tsieineeg (4), Corëeg → Coreeg using AWB |
||
Llinell 1:
'''Tôn''' yw'r defnydd o draw mewn [[iaith]] i wahaniaethu ystyr gramadegol neu eiriol, hynny yw, i wahaniaethu rhwng neu i ffurfdroi geiriau. Mae pob iaith yn defnyddio [[traw]] i fynegi gwybodaeth bara-ieithyddol fel emosiwn, ac i gyfleu pwyslais a chyferbyniad. Ond nid yw pob iaith yn defnyddio tôn i wahaniaethu geiriau neu eu [[ffurfdro
==Ieithoedd tonyddol==
Mae ychydig dros 50% o ieithoedd y byd yn donyddol ond nid yw'r rhan fwyaf o'r [[ieithoedd Indo-Ewropeaidd]] yn donyddol, sef rhai o'r ieithoedd a siaredir y fwyaf yn y byd.
Yn [[
Yn nifer o'r ieithoedd tonyddol Affricanaidd gan gynnwys y rhan fwyaf o'r [[ieithoedd Bantw]], fe wahaniaethir tonau gan eu lefel berthynol; mae geiriau'n hirach, mae yna lai o [[parau lleiaf|barau lleiaf tonyddol]], ac fe ellir cario tôn gan y gair i gyd yn hytrach na tôn gwahanol ar bob sillaf. Yn aml fe gyflëir gwybodaeth ramadegol, fel y presennol yn erbyn y gorffennol neu "fi" yn erbyn "chi", drwy dôn yn unig.
Llinell 15:
Mae'r rhan fwyaf o ieithoedd Affrica is-Sahara (heblaw am [[Swahili]], [[Wolof]] a [[Fulani]]) yn donyddol. Mae [[Hausa]] yn donyddol er ei bod yn perthyn i'r [[ieithoedd Semitaidd]] nad sy'n donyddol.
Mae yna nifer o ieithoedd tonyddol y Nwyrain Asia, gan gynnwys pob tafodiaith [[
Mae gan rai o'r ieithoedd cynfrodorol America donyddiaeth, yn enwedig [[ieithoedd Na-Dené]] [[Alaska]], ieithoedd [[Navajo]] ac yr ieithoedd Oto-Manguean yn [[Mecsico]]. Mae rhai o'r ieithoedd Maieg wedi datblygu tonau yn y ganrif ddiwethaf.
Llinell 28:
#Tôn isel sydd yn gostwng am ychydig cyn codi i draw uchel os nad oes sillaf yn dilyn: /à/ (pinyin <ǎ>)
#Tôn sy'n cwympo'n gyflym gan ddechrau'n uchel gan gwympo i waelod ystod lleisiol y siaradwr: /â/ (pinyin <à>)
#Tôn niwtral, a ddynodir weithiau gan ddot (.) ym Mhinyin, nid oes tro arbennig iddo; mae ei draw yn dibynnu ar donau y sillafau a ddaw cyn ac ar ei ôl.
Ym [[Mandarin]] fe wahaniaethir rhwng gwahanol ystyron y gair "ma" drwy dôn yn unig:
Llinell 46:
==Tarddiad tôn==
Fe ddarganfuwyd tarddiad tonau yn Nwyrain a De-ddwyrain Asia gan yr ieithydd [[A.-G. Haudricourt]]: tardd tonau mewn ieithoedd fel [[Fietnameg]] a [[
Fe elwir tarddiad hanesyddol tonau yn [[tonogenesis]] (gair a grëwyd gan yr ieithydd [[James A. Matisoff]]). Yn aml mae tôn yn nodwedd awyrol yn hytrach na genetig: Hynny yw, gallai iaith ennill tonau drwy ddwyieithrwydd os yw ieithoedd dylanwadol cyfagos yn donyddol neu os yw siaradwyr iaith donyddol yn newid i'r iaith mewn cwestiwn ac yn dod â'u tonau iddi. Mewn achosion eraill, cwyd tôn yn wirfoddol ac yn gyflym: Mae tôn gan dafodiaith Cherokee a siaredir yn Oklahoma ond nid oes tôn gan y dafodiaith a siaredir yng [[Gogledd Carolina|Ngogledd Carolina]], er gwahanodd y ddwy dafodiaith yn [[1838]].
Llinell 59:
[[en:Tone (linguistics)]]
[[es:Lengua tonal]]
[[fi:Tooni]]▼
[[fr:Langue à tons]]
[[ko:성조]]▼
[[he:טון (בלשנות)]]
[[ja:声調]]▼
▲[[ko:성조]]
[[lt:Toninė kalba]]
[[ms:Bahasa berasaskan nada]]
[[nl:Toontaal]]
▲[[ja:声調]]
[[no:Tonespråk]]▼
[[nn:Fonologisk tone]]
▲[[no:Tonespråk]]
[[pl:Język tonalny]]
[[pt:Língua tonal]]
Llinell 74 ⟶ 75:
[[sk:Tónový jazyk]]
[[sr:Тон (лингвистика)]]
▲[[fi:Tooni]]
[[sv:Ordton]]
[[th:วรรณยุกต์]]
| |||