Crwth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Addbot (sgwrs | cyfraniadau)
B Bot: Migrating 12 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q766461 (translate me)
ehangu a refs
Llinell 2:
[[Delwedd:Crwth-in-case.jpg|200px|bawd|Copi modern o grwth Cymreig o'r 18fed ganrif.]]
[[Delwedd:David Teniers d. J. 003.jpg|200px|bawd|Cerddor (mewn coch) yn chwarae'r crwth, 17eg ganrif.]]
Hen [[offeryn cerdd]] llinyddol ydy'r '''crwth''', ([[Lladin Llafar]]: ''chrotha'', [[Saesneg]]: ''crowd''),. nidMae'n annhebygeitha tebyg i'r ffidil (neu'r [[fiolin]]), aond chanddofod chweganddo [[Cerddfel arfer chwe Dant|thant]] (- tri yn yn y fersiynau cynnar),. Caiff ei gannu a genir â [[bwa]]. Maeac mae ganddo ffrâm lledbetrual, hirsgwarbren â'r rhan isaf wedi'iyn llenwi i mewn i greu blwchflwch sain, a'r rhan uchaf gyda thyllau o boptu i'r tannau; byddai'r crythor yn rhoi bysedd ei law chwith trwy'r tyllau hyn er mwyn dal y tannau ac yn symud y bwa â'i law dde. Ceir y cyfeiriad ysgrifenedig cyntaf at y crwth yng [[Cyfreithiau Hywel Dda|Nghyfreithiau Hywel Dda]] yn y 12fed ganrif.<ref>[http://www.amgueddfacymru.ac.uk/cy/rhagor/erthygl/crwth/ Gwefan Amgueddfa Werin Sain Ffagan; Erthygl ar y crwth] adalwyd 18/04/2013</ref> Cyfeiria'r cyfreithiau at y ffaith mai'r uchelwyr yn bennaf oedd yn ei ganu, fel y pibau a'r delyn. Cafwyd cystadleuaeth cannu'r crwth yn [[Eisteddfod Aberteifi 1176|Eisteddfod]] yr [[Rhys ap Gruffudd|Arglwydd Rhys]] yng [[Castell Aberteifi|Nghastell Aberteifi]] ym 1176, ac mae cywydd gan [[Rhys Goch Eryri]], tua 1436, yn canu clodydd y dewiniaid, yr acrobatiaid a cherddorion (gan enwi'r crythwyr) a gai eu croesawu i gartrefi'r uchelwyr. Tua 1600, wrth i sgiliau'r [[saer]] wella, a'r crythau'n haws eu prynnu, gwelir fod gan lawer o'r werin grwth er mwyn adloniant mewn ffeiriau ayb.
 
Er iddo ymledu i sawl gwlad yng ngogledd-orllewin [[Ewrop]] roedd y crwth yn offeryn nodweddiadol [[Celtiaid|Geltaidd]] a ddyfeiswyd, efallai, yn y teyrnasoedd [[Brython]]aidd cynnar. Roedd y crwth yn dal i gael ei chwarae mewn rhannau o Gymru hyd at y [[19eg ganrif]].
 
== Y Crwth yng Nghymru ==
Goroesodd pedwar crwth:
# [[Sain Ffagan]]: Naddwyd 1742 ar gefn y crwth ac fe'i gwnaed gan Richard Evans o [[Llanfihangel Bachellaeth|Lanfihangel Bachellaeth]], Sir Gaernarfon
# Amgueddfa'r Celfyddydau Cain, Boston: crwth Dafydd Tudur, [[Dolgellau]] o'r 19fed ganrif<ref>[http://www.mfa.org/collections/object/fiddle-crwth-50242 Delwedd o grwth Owain Tudur, Dolgellau (19fed ganrif); adalwyd</ref>
# Crwth Aberystwyth: mae hwn yn y [[Llyfrgell Genedlaethol]] yn [[Aberystwyth]]
# Crwth Warrington: fe'i cedwir yn [[Amgueddfa ac Oriel Gelf Warrington]].
 
==Cyfeiriadau llenyddol==
Roedd yn offeryn cyffredin iawn yng [[Cymru|Nghymru]]'r [[Oesoedd Canol]]. Cyfeirir ato yn y [[Cyfraith Hywel Dda|Cyfreithiau Cymreig]]: ''pop penkert... e brenyn byeu keysyau ofer y dau nyd amken atelyn yhun a chrud y arall'' (''[[Y Llyfr Du o'r Waun]]'', c. [[1200]]). Ymddengys fod [[Beirdd yr Uchelwyr|beirdd yr uchelwyr]] yn edrych i lawr eu trwynau ar y crythor. Prin yw'r cyfeiriadau at yr offeryn ganddynt. Weithiau, fel yn achos y [[Pibau Cymreig|pibau]] a'u sain aflafar, mae'n destun dirmyg, e.e. mewn cerdd gan [[Lewys Glyn Cothi]] (fl. [[1420]]-[[1489]]):
 
Llinell 20 ⟶ 27:
:Ac weithian mewn cwynfan cawdd
:Y felysgerdd a floesgawdd.<ref>''Traddodiad Cerdd Dant ym Môn''.</ref>
 
Roedd y crwth yn dal i gael ei chwarae mewn rhannau o Gymru hyd at y [[19eg ganrif]].
 
Ceir sawl chwedl werin am '[[Crythor Du]]' ac enwir dwy gainc ar ei ôl, sef 'Erddigan y Crythor Du' a 'Chainc y Crythor Du Bach'.