Lladin: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
didolnod Tsieineeg a Choreeg using AWB
Dim crynodeb golygu
Llinell 6:
== Hanes ==
{{prif|Hanes Lladin}}
Mae Lladin yn aelod o'r gangen yr[[ieithoedd Italaidd]]. Yn y 9fed neu'r 8fed ganrif C.C, fe ddaethdaeth llwythau â'r [[ieithoedd Italaidd]] i [[Benryn yr Eidal]] ac fe ddatblygodd y dafodiaith a siaredid yn [[Latium]] ar lân yr [[Afon Tiber]] i mewn iyn Ladin yn ddiweddarach.
 
Er fodbod y rhan fwyaf o lenyddiaeth Rufeinig wedi'i hysgrifennu yn [[Lladin Clasurol]], roedd y ffurf a siaredid yn [[Ymerodraeth Orllewinol Rhufain]] yn wahanol i Ladin Clasurol yn ei [[gramadeg]], [[geirfa]] ac [[ynganiad]], ac fe'i gelwir yn [[Lladin Llafar]]. Fe ddatblygoddDatblygodd y tafodieithoedd hyn i mewnfod i'ryr [[ieithoedd Romáwns]].
 
=== Orgraff ===
{{prif|Wyddor Ladin}}
[[Delwedd:Hocgracili.jpg|thumb|250px|Cyflun o'r hen lawysgrifen Rhufeinig.]]
Er mwyn ysgrifennu yn Lladin, defnyddiai'r Rhufeiniaid yr [[Wyddor Ladin]], a darddodd o'r [[Hen Wyddor Italaidd]], a darddodd o'r [[yr Wyddor Roeg|Wyddor Roeg]] yn wreiddiol. Heddiw mae'r Wyddor Ladin yn bucheddu fel systemau ysgrifennu'r ieithoedd [[ieithoedd Romáwns|Romáwns]], [[ieithoedd Celtaidd|Celtaidd]], [[ieithoedd Germanaidd|Germanaidd]], rhai o'r [[ieithoedd Slafeg]] a rhan fwyaf o ieithoedd bachbychain y byd.
 
Ni ddefnyddiai'r [[Rhufain hynafol|Rhufeiniaid hynafol]] atalnodi ac felly byddai frawddeg a ysgrifennwyd yn wreiddiol fel:
Llinell 31:
Fel arfer ni roddwyd bylchau rhwng geiriau mewn dogfenni ffurfiol.
 
=== Cymynrodd Etifeddiaeth===
Pan ledai'r [[yr Ymerodraeth Rufeinig|Ymerodraeth Rufeinig]] drwy [[Ewrop]] dechreuodd [[Lladin Llafar]] ddatblygu i mewn i dafodieithoedd gwahanol. Erbyn y [[9fed ganrif]] esblygasai [[Lladin Llafar]] i mewn i'r [[ieithoedd Romáwns]]. Am nifer o ganrifoedd yn ddiweddarach roedd yr Ieithoedd Romáwns yn ieithoedd llafar yn unig, gyda Lladin Clasurol yn cael ei defnyddio fel iaith ysgrifenedig o hyd. Er enghraifft fe ddefnyddiddefnyddid Lladin fel iaith swyddogol ym [[Portiwgal|Mhortiwgal]] hyd nes [[1296]] pan gafodd ei disodludisodli gan [[Portiwgaleg|Bortiwgaleg]].
 
[[Eidaleg]] yw'r iaith fwyaf ceidwadol i Ladin yn ei [[geirfa]] Ladin,<ref>{{cite book |last= Grimes |first= Barbara F. |editor= Barbara F. Grimes |others= Consulting Editors: Richard S. Pittman & Joseph E. Grimes |teitl= Ethnologue: Languages of the World |cyhoeddiad= rhif 13 |blwyddyn= 1996 |mis= Hydref |cyhoeddwr= Ethnologue|Summer Institute of Linguistics, Academic Pub |lleoliad= Dallas, Texas |isbn= 1-55671-026-7}}</ref> a Sardiniaidd yw'r iaith fwyaf ceidwadol yn nhermau'i [[ffonoleg]].<ref>[http://www.askoxford.com/languages/culturevulture/italy/diedialect/ Foreign Languages: Italian], yn enewedig, ''"Sardinian in fact conserves many archaic features from Latin which disappeared in Italian, such as the hard k-sound in words like '''chelu''', where Italian has '''cielo'''."''</ref>
 
Fe ddefnyddiwydDefnyddiwyd rhai o'r gwahaniaethau rhwng [[Lladin Clasurol]] a'r [[ieithoedd Romáwns]] i geisio ail-greu [[Lladin Llafar]]. Er enghraifft, mae gan yr [[ieithoedd Romáwns]] bwyslais ar sillafau penodol a oedd yn bresennol yn Lladin yn ogystal â'r hyd croewcroyw ar lafariaid. Yn [[Eidaleg]], mae yna hyd croewcroyw ar gytseiniaid yn ogystal â phwyslais; yn [[Sbaeneg]] a [[Portiwgaleg|Phortiwgaleg]] dim ond pwyslais croewcroyw sydd; tra yn [[Ffrangeg]] nid yw hyd na phwyslais yn groewgroyw rhagor. Gwahaniaeth mawr rhwng Lladin a [[ieithoedd Romáwns|Romáwns]] yw bod yr [[Ieithoedd Romáwns]] wedi colli'r holl ffurfdroadau [[cyflwr gramadegol|cyflwr]].<ref>[http://www.lrc.columbia.edu/lrc/?q=node/194 Columbia University Language Resource Center]</ref>
 
Mae yna ychydig o eiriau Lladin yn [[Gymraeg]], yn enwedig geiriau crefyddol; ''llyfr, beibl, eglwys, credo, ebol''; yn ogystal â geiriau gwyddonol a fenthycwyd yn ddiweddar.
 
== Gramadeg ==
Llinell 44:
Mae Lladin yn [[iaith synthetig]] ac [[iaith ymasiadol|ymasiadol]] gyda lefelau uchel o [[gogwyddiad Lladin|ffurfdroad enwol]] a [[rhediad Lladin|berfol]]. Mae enwau yn [[gogwyddiad gramadegol|gogwyddo]] i mewn i 7 [[cyflwr gramadegol|cyflwr]]; [[cyflwr gwrthrychol|gwrthrychol]], [[cyflwr goddrychol|goddrychol]], [[cyflwr derbynniol|derbynniol]], [[cyflwr genidol|genidol]], [[cyflwr abladol|abladol]], [[cyflwr cyfarchol|cyfarchol]] a [[cyflwr cyfryngol|chyfryngol]] (gyda ffurfiau [[cyflwr lleol|lleol]] o rai enwau lleoedd yn [[Rhufain Hynafol]]); gyda phum [[gogwyddiad gramadegol|grŵp gogwyddiad]]. Mae [[berf]]au Lladin yn [[ffurfdroad|ffurfdroi]] yn ôl [[person gramadegol|person]], [[amser gramadegol|amser]] a [[modd gramadegol|modd]] gyda'r rhan fwyaf ohonynt yn cwympo i mewn i un o'r pedwar grŵp [[rhediad gramadegol|rhediad]]. Nid oes banodau gan Ladin ac felly ni wahaniaethir rhwng enwau pendant ac amhendant, er enghraifft fe ddefnyddir yr un gair i gynrychioli "y ferch" a "merch"; ''puella''.
 
Y gystrawen gyffrednol yw [[Goddrych Gwrthrych Berf]], ond mae'n newid yn aml ym [[barddoniaeth|marddoniaeth]] a [[rhyddiaith]] ar gyfer effaith neu bwyslais. Mae Lladin yn defnyddio rhagddodiaid ac fel arfer fe leolir ansoddeiriau ar ôl enwau. Yn aml fe ollyngir rhagenwau oherwydd fe ellir dadansoddi'r person o'r rhediad neu'r [[cenedl enwau|cenedlgenedl]]; fe ddefnyddir rhagenwau ond pan nad yw'r ystyr yn hollol amlwg.
 
== Brawddegau ==
* Veni, vidi, vici: ''DesDeuthum, gwelais, concraistrechais.''
* Da mihi cerevisiam celeriter: ''Rhowch imi gwrw yn gyflym''.