Hen Galan: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae '''Hen Galan''' neu weithiau '''Calan hen''' yn cyfeirio at [[13 Ionawr]], sef diwrnod cynta'r flwyddyn cyn 1752 pan newidiwyd y dyddiad i'r un presennol (1af o Ionawr); cyn hynny diwrnod cynta'r flwyddyn oedd 13 Ionawr.<ref>[http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_8450000/newsid_8454600/8454639.stm Gwefan y BBC]; Dathlu'r Hen Galan er gwaetha'r tywydd; adalwyd 05/101/2013</ref>. Golygai'r newid hwn y 'collwyd' 11 diwrnod, ac achoswyd cryn bryder gan gred llawer o bobl y byddent yn colli 11 diwrnod o'u bywydau. Ac felly mae rhai ardaloedd yn dal i ddathlu'r Hen Galan ar sail yr hen [[Calendr Iwliaidd|Galendr Iwlaidd]] a gafodd ei ddisodli ym 1752 gan [[Calendr Gregori|Galendr Gregori]] e.e. [[Cwm Gwaun]] a [[Llandysul]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_6260000/newsid_6262900/6262993.stm Gwefan y BBC]; Dathlu'r Hen Galan o hyd ; adalwyd 05/01/2013</ref>

Roedd yr hen galan yn ddiwrnod o ŵyl ac roedd gwledda'n rhan hanfodol ohono!. Hyd at 1833 arferid dathlu'r calan yn [[Llandysul]] drwy gêm gicio pêl - gyda phorth eglwys Llandysul yn un gôl a phorth eglwys [[Llanwenog]] y llall. Ar dorriaddoriad y wawr - a chyn hynny'n aml - arlwywyd gwledd fawr, neu 'frecwast', ac erbyn cychwyn y gêm am naw o'r gloch y bore, roedd llawer o'r bechgyn yn chwil ulw. Roedd y gêm yn esgys da iddynt lambastio'i gilydd - gyda thorri esgyrn yn rhan o'r hwyl!. Rhoddodd y Parchedig Evan James stop i'r holl giamocs yn 1833 pan fynnodd y dylai'r plwyfolion ddod i gyfarfod o adrodd o'r [[Beibl]] a chanu emaynauemynau yn hytrach.<ref>[http://www.genuki.org.uk/big/wal/CGN/Llandysul/LlandysulHistory2.html www.genuki.org.uk;] adalwyd 5 Ionawr 2015</ref><ref>St Tysul's Church, Llandysul. ''A Short History and Guide by I. T. Hughes and J. R. Jenkins'', p.10.</ref> Mae'r arferiad hwn yn parhau yn Llandysul hyd y dydd hwn (2015), ar y 12fed o Ionawr ond diflannodd 'Gŵyl Cicio'r Bêl' a Landysul a phob tref arall a arferai ei chwarae.