Wicipedia

Hela'r dryw: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Gwybedyn (sgwrs | cyfraniadau)
39 golygiad
Awgrymiadau ar gyfer nodi ffynonellau yn bennaf; ambell 'typo' bach.
John Jones (sgwrs | cyfraniadau)
4,948 golygiad
Dadwneud y golygiad 1705516 gan Gwybedyn (Sgwrs | cyfraniadau)
Llinell 1:
[[Delwedd:St. Stephens Day (26 December) in Dingle, Co Kerry.jpg|bawd|Y 'Wren Boys' yn dathlu ''Lá an Dreoilín'' yn Dingle, [[Swydd Kerry]]]]
[[Delwedd:Eurasian-Wren-Troglodytes-troglodytes.jpg|bawd|Y dryw (''[[Troglodytes troglodytes]]'')]]
Defod ar ffurf gorymdaith (a chasgliad o ganeuon cysylltiedig) a geid yn y gwledydd Celtaidd oedd '''hela'r dryw''' (amrywiad: '''hela'r dryw bach''') a oedd yn tarddu o ddefodau cyn-Gristnogol yn ymwneud â dathlu [[Lleu|duw'r goleuni]], drwy aberthu brenin yr adar, sef y dryw bach, i'r duw hwn. Mae'n dilyn dydd byrrabyra'r flwyddyn, sef [[Alban Arthan]], ac yn ddathliad fod yr haul yn codi'n gynt, pob cam ceiliog, ac o ailenedigaeth yr haul. Mae creu'r aderyn lleiaf yn symbol o'r haul, y duw mwyaf, yn eironig iawn. Mae ailactio marwolaeth ac ailenedigaeth yr haul mewn defod, fel hyn, yn digwydd mewn llawer o [[ieithoedd Indo-Ewropeaidd]]; ystyr y gair 'dryw' mewn sawl iaith yw 'brenin'.''<nowiki>{{Angen ffynhonnell}}</nowiki>'' Daeth y traddodiad i ben yng ngwledydd Prydain, fwy neu lai oherwydd y Gymdeithas yn Erbyn Creulondeb i Anifeiliaid, yn dilyn ymgyrch ganddynt, yn ôl William S. Walsh yn ei lyfr ''Curiosities of Popular Customs''.''<nowiki>{{Angen ffynhonnell}}</nowiki>''
 
Crybwyllir y ddefod hon gyntaf yn 1696 (gweler isod).<ref>[http://piereligion.org/wrenkingsongs.html www.piereligion.org (gwefan 'Proto-Indo-European Religion ');] adalwyd 01 Rhagfyr 2015</ref> Ceir tystiolaeth o'r ddefod hefyd mewn ieithoedd eraill, gan gynnwys [[Saesneg]] a [[Ffrangeg]]. Arferid ei chynnal drwy Ragfyr a dechrau Ionawr, hyd at [[Nos Ystwyll]] (6ed o Ionawr). Parhaodd y ddefod yn ddi-dor yn [[Iwerddon]], ac fe'i dathlwyd yn benodol ar y 26ain o Ragfyr ([[Gŵyl San Steffan]]).
Llinell 7:
Dywed [[Edward Llwyd]] (1660-1709): "Arferent yn Swydd Benfro ayb ddwyn driw mewn [[elor]] ar Nos Ystwyll; oddi wrth gŵr ifanc at ei gariad, sef dau neu dri ai dygant mewn elor gyda rhubanau; ag a ganant garolion. Ânt hefyd i dai eraill lle ni bo cariadon a bydd cwrw ayb." Diflannodd yr arferiad hwn o Gymru oddeutu 1890.<ref>''Chwedlau Gwerin Cymru'' gan Robin Gwyndaf; Amgueddfa Werin Cymru 1995.</ref>
 
Weithiau, os nad oedd dryw ar gael defnyddid [[aderyn y to]].''<nowiki>{{Angen ffynhonnell}}</nowiki>'' Arferai criw'r orymdaith fynd o dŷ i dŷ yn cynnig hela dryw, ac fel tâl am y gwaith, cânt fwyd, diod neu arian. Yn aml iawn, roedd ganddynt flwch pwrpasol ar ffurf cawell er mwyn cadw'r aderyn yn fyw. Am hwyl, cludai rhai o'r dorf bastwn, picell neu arfau eraill. Mae'r ddefod yn eitha tebyg i orymdaith y [[Mari Lwyd|Fari Lwyd]] mewn sawl ffordd, gan gynnwys y defnydd o wahoddiad i dŷ, bwyd, diod, lliw, rhubannau a chlychau.
 
==Y dryw mewn chwedloniaeth Geltaidd==
[[File:Circle_Celtic_Ornament_2.svg|bawd|chwith|160px|Patrwm Celtaidd yn dangos adar wedi'u dylunio yn [[Llyfr Kells]].]]
Roedd rhywbeth cyfrin iawn am adar i'r [[Celtiaid]]; fe geir darluniau niferus ohonynt, yn arbennig o adar dŵr.''<nowiki>{{Angen ffynhonnell}}</nowiki>'' Ceir chwedl yn y [[Mabinogi]] am ddryw bach, sydd efallai'n brawf o bwysigrwydd yr aderyn: 'Daeth Arianrhod ar fwrdd y llong, er mwyn i Gwydion a Lleu Llaw Gyffes gael mesur ei thraed a thra’r oedd Arianrhod yno, daeth dryw bach a tharawodd y bachgen ef, rhwng gewyn ac asgwrn ei goes gyda nodwydd.' Mae hyn yn debyg iawn i un o linellau'r gân Wyddeleg (gweler isod): ''Do chaitheas-sa mo mhaide leis is bhriseas a chos;'' ('Mi deflais fy ffon a thorrais ei goes.'')<ref>[http://www.irishgaelictranslator.com/translation/topic103605.html Irish Gaelic Translator.com]; adalwyd 1 Ionawr 2015</ref> Cofnodwyd y Mabinogi yn y [[12fed ganrif]], ond mae'r stori ei hun yn llawer hŷn.
 
Mae'r traddodiad o hela'r dryw wedi parhau'n ddi-dor yn yr Iwerddon<ref>[http://www.dingle-peninsula.ie/wren.html www.dingle-peninsula.ie;] adalwyd 01 Ionawr 2014</ref> ac yn [[Ynys Manaw]].<ref>[http://manxscenes.com/2012/12/hunt-the-wren-2012-st-stephens-day-manx-tradition-boxing-day/ manxscenes.com;] adalwyd 01 Ionawr 2014</ref>. Yn Ynys Manaw, gwrthodai'r pysgotwyr fynd i'w llongau heb bluen y dryw - i ddod â lwc dda; credai pobl yr ynys hefyd fod plu'r dryw yn cadw melltithion gwrachod i ffwrdd. Mewn chwedloniaeth Gaeleg, mae adar yn gyfryngwyr rhwng y byd hwn a'r byd nesaf. Defnyddiai'r derwyddon batrwm hedfan adar i ddarogan a chred rhai fod y gair 'dreoilín' (dryw) yn gywasgiad o'r gair 'derwydd'. Yng Ngorllewin Ceri, ceir ceffyl cogio yn arwain yr orymdaith, un tebyg iawn i'r Fari Lwyd, a gwisgir y 'Wrenboys' mewn gwisgoedd o wellt. Rhan anhepgor o'r ddefod oedd claddu'r dryw a ddeuai ar ddiwedd y ddefod. Caed cân 'tafod yn y foch' yn rhan o'r hwyl, ac yn symbol o gladdu'r hen haul, cyn Alban Arthan.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Hela%27r_dryw"