Mae hanes '''Iddewon ac Iddewiaeth yng Nghymru''' yn cychwyn gyda sefydlu cymunedau [[Iddewon|Iddewig]] yn neail [[Cymru]] ynhanner y 18fed13eg ganrif. YnOnd yn [[1290]] cyhoeddodd [[Edward I o Loegr]] ddatganiad 1290 yn gorfodi'r Iddewon i adael [[Lloegr]], a dienyddwyd dros 300 o Iddewon Seisnig. Ond nid oes gennym unrhyw dystiolaeth fod Iddewon yn byw yng Nghymru yn yr [[Oesoedd Canol]] ar wahân i gyfeiriadadael ystrydebol ganteyrnas [[Gerallt GymroLloegr]],. arWedi ddiwedd y [[12fed ganrif]]hynny, ynac eieithrio lyfrun enwogcyfeiriad o''[[Hanesr ybedwaredd Daithganrif Trwyar Gymru]]''.<ref>Thomas Jones (gol.)ddeg, mae''Geralltn Gymro''ymddangos (Caerdydd,na 1938), tud. 149. Hanesyn alegorïol am offeiriad ac Iddew yn cyd-deithio yn Swydd Amwythig ar ei ffordd i Gaer. Nid yw Gerallt yn cyfeirio atfu Iddewon yng Nghymru.</ref> Yn Lloegr, rhwng alltudio 1290 a'u dychweliad swyddogol yn [[1655Cymru|Nghymru]],nihyd cheirat cofnody o18fed Iddewon yn byw yno ac mae'r un peth yn wir am Gymruganrif. Dim ond yn y 19eg ganrif y gellir sôn am gymunedau sylweddol o Iddewon yng Nghymru, er bod cofnodion hefyd am gymunedau bychain ac unigolion o'r 18fed ganrif. Erbyn heddiw ceir cymunedau neu [[synagog]]au mewn 27 o drefi, gyda'r mwyafrif ohonynt yn y de-ddwyrain.
==Cymunedau cynnar==
Ceir cofnodion am Iddewon yng [[Caerllion|Nghaerllion]], [[Cas-gwent]] a'r [[Y Fenni|Fenni]] yn y 1270au a'r 1280au. Er i Edward I wahardd Iddewon o Loegr yn 1290, ceir cyfeiriad eithriadol at Iddew dienw yn byw yng [[cwmwd|nghwmwd]] [[Maenor Deilo]] yn 1386/7.<ref name="Skinner2003">{{cite book|author=Patricia Skinner|title=The Jews in Medieval Britain: Historical, Literary, and Archaeological Perspectives|url=http://books.google.com/books?id=GKXbD-RiQ2oC&pg=PA39|year=2003|publisher=Boydell Press|isbn=978-0-85115-931-7|pages=39}}</ref>
Yn Lloegr, rhwng 1290 a'u dychweliad swyddogol yn [[1655]], nid oes cofnod o Iddewon, ond ceir digon o dystiolaeth o ganol y 17eg ganrif ymlaen. Yng Nghymru, ceir y dystiolaeth gynharaf am Iddewiaeth mewn cofnod am gymuned Iddewig fechan yn [[Abertawe]] tua [[1730]]. Yn y ganrif olynol ffurfiwyd cymunedau Iddewig mewn rhannau eraill o dde Cymru, e.e. [[Caerdydd]], [[Merthyr Tudful]], [[Pontypridd]] a [[Tredegar]]."<ref>[http://www.bbc.co.uk/wales/religion/sites/timeline/pages/religion_in_wales_15.shtml BBC Cymru: "Multicultural Wales"]</ref>▼
▲YnWedi Lloegr, rhwng 1290 a'u dychweliad swyddogol yn [[1655]], nid oes cofnod o Iddewon, ond ceir digon o dystiolaeth o ganol y 17eg ganrif ymlaen. Yng Nghymruhynny, ceir y dystiolaeth gynharaf am Iddewiaeth mewn cofnod am gymuned Iddewig fechan yn [[Abertawe]] tua [[1730]]. Yn y ganrif olynol ffurfiwyd cymunedau Iddewig mewn rhannau eraill o dde Cymru, e.e. [[Caerdydd]], [[Merthyr Tudful]], [[Pontypridd]] a [[Tredegar]]."<ref>[http://www.bbc.co.uk/wales/religion/sites/timeline/pages/religion_in_wales_15.shtml BBC Cymru: "Multicultural Wales"]</ref>
