Perthnasedd cyffredinol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
ehangu |
refs |
||
Llinell 4:
[[Damcaniaeth]] sy'n ymwneud â [[disgyrchiant|disgyrchiant]] wedi'i sgwennu gan [[Albert Einstein]] ar [[25 Tachwedd]] [[1915]] ydy'r '''ddamcaniaeth perthnasedd cyffredinol''' (Saesneg: ''General relativity'').<ref>[http://www.aber.ac.uk/en/modules/deptcurrent/?m=MT14010 Prifysgol Aberystwyth].</ref> Mae'n parhau i fod yn berthnasol i [[Ffiseg]] ac yn cael ei ddefnyddio fel y disgrifiad cyfredol, diysgog o ddisgyrchiant mewn ffiseg fodern.
Mae'n cyffredinoli damcaniaeth arall a sgwennwyd gan Einstein, sef y [[damcaniaeth perthnasedd arbennig|ddamcaniaeth perthnasedd arbennig]] a deddfau [[Isaac Newton]] ar ddisgyrchiant, gan gynnig disgrifiad o ddisgyrchiant fel rhan hanfodol o [[gofod|ofod]] ac [[amser gofodol]]. Dywed fod cromlin amser gofodol yn perthyn yn uniongyrchol i'r pedwar momentwm: [[egni mas]], [[momentwm llinell]], [[mater]] ac [[ymbelydredd]]. Mae'r berthnasedd rhyngddynt yn cael ei ddisgrifio gan hafaliadau Einstein, sef system o ran-hafaliadau gwahaniaethol (''partial differential equations'').<ref>{{Harvnb|Pais|1982|loc=ch. 9 to 15}}, {{Harvnb|Janssen|2005}}; ailgyhoeddwyd llawer o waith Eisnstein yma {{Harvnb|Renn|2007}}; disgrifiad cyffredinol o'r perthnasedd cyffredinol: {{Harvnb|Renn|2005|pp=110ff}}. Erthygl allweddol: {{Harvnb|Einstein|1907}}, cf. {{Harvnb|Pais|1982|loc=ch. 9}}. Hafaliad maes: {{Harvnb|Einstein|1915}}, cf. {{Harvnb|Pais|1982|loc=ch. 11–15}}</ref>
Mae'r ddamcaniaeth yn wahanol i'r damcaniaethau a gafwyd cyn 1915 yn y meysaydd canlynol: amser, geometreg gofol, symudiad mas rhydd, a lledaeniad golau. Hyd yma mae'r rhagfynegiadau a gyflwynodd Einstein, yn dal dŵr ac yn gywir heddiw (2015), a hynny ym mhob arsylwad ac arbrawf a wnaeth. Nid dyma'r unig ddamcaniaeth ar ddisgyriachant, hwn yn sicr yw'r symlaf, ac agosaf at ganlyniadau data arbrofion ledled y byd. Fodd bynnag, ceir cwestiynnau heb eu hateb, er enghraifft: sut y medrir cysoni deddfau [[ffiseg cwantwm]] a perthnasedd cyffredinol er mwyn cwbwlhau un ddamcaniaeth gyflawn, sy'n gyson hefyd i ddamcaniaeth 'cwantwm disgyrchiant'.
Mae i'r ddamcaniaeth hon oblygiadau pellgyrhaeddol o ran [[astroffiseg]]. Er enghraifft, mae'n awgrymu bodolaeth y twll du, ble mae gofod ac amser yn cael eu warpio cymaint fel nad oes unrhyw beth, nid hyd yn oed golau, yn medru dianc ohono. Ceir peth tystiolaeth o fodolaeth tyllau du e.e. ceir ymbelydredd dwys a allyrir gan rai gwrthrychau yn y gofod oherwydd bodolaeth y twll du seryddol.<ref>{{Harvnb|Schwarzschild|1916a}}, {{Harvnb|Schwarzschild|1916b}} a {{Harvnb|Reissner|1916}} (gorffenwyd yn ddiweddarach yn: {{Harvnb|Nordström|1918}})</ref> Mae perthnasedd cyffredinol hefyd yn rhagweld bodolaeth [[tonnau disgyrchiol]] (''gravitational waves'') a ''pulsar timing arrays''; mae hefyd yn sail i'r gred fod y [[bydysawd]] yn ehangu.
| |||