Llwybr Llaethog yn awyr y nos: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B nodyn eginyn |
Ehangu'r erthygl i drafod y Llwybr Llaethog mwy (ac yn hytrach na'r Alaeth ni). |
||
Llinell 1:
::''Am Alaeth y
[[Delwedd:Milky_Way_over_Lassen_Peak_(22014746360).jpg | 350px | de | bawd | Y Llwybr Llaethog yn ymestyn ar draws awyr y nos.]]
[[Categori:Llwybr Llaethog| ]]▼
[[Delwedd:ESO_-_Milky_Way.jpg | 400px | de | bawd | Darlun o'r Llwybr Llaethog yn ymestyn ar draws yr holl wybren gwneir gan Arsyllfa Deheuol Ewrop allan o nifer o luniau annibynnol. Mae canol yr Alaeth yng nghanol y darlun,]]
[[Delwedd:Guisard_-_Milky_Way.jpg | 400px | de | bawd | Darlun o rhan o'r Llwybr Llaethog yng nghytserau Sagittarius a Scorpius yn edrych tua'r canol ein Galaeth ni.]]
Y '''Llwybr Llaethog''' yw'r band llydan o oleuni sydd i'w weld yn disgleirio yn wan ar draws awyr y nos o lefydd tywyll. Cyfansoddir o oleuni filiynau o sêr pell mewn disg ein [[Yr Alaeth|Galaeth]].
==Y Llwybr Llaethog yn awyr y nos==
Mae'r Llwybr Llaethog yn eithaf hawdd i'w weld gyda'r llygad noeth o leoliad sydd yn bell o oleuadau trefol, fel band sydd yn amgylchu'r wybren. Mae'r band yn fwy llydan a mwy disglair mewn rhai rhannau nag eraill, yn enwedig yn y cytserau [[Sagittarius]] a [[Scorpius]]. Mae'r band yn afreolaidd ac yn torri i ddwy rhan mewn rhai lleoedd. Gallai goleuadau trefi guddio'r Llwybr Llaethog yn llwyr.
Mae'r enw ''Llwybr Llaethog'' yn deillio o'r ffaith roedd pobl yr henfyd clasurol yn meddwl bod tebygrwydd i ffordd gwneuthwyd allan o laeth. ''Via lactea'' (sef ffordd laethog) oedd yr hen enw Lladin, a roedd hyn yn dod o'r enw Groeg ''galaxías kýklos'' (γαλαξίας κύκλος), sef cylch llaethog.
Un hen enw Gymraeg am y Llwybr Llaethog oedd ''Caer Gwydion'', sydd yn gysylltiedig â [[Gwydion fab Dôn|chwedlau y Mabinogi]]. Mae hen enwau eraill yn cynnwys ''Bwa'r Gwynt'', ''Heol y Gwynt'', ''Llwybr y Gwynt'', y ''Ffordd Laethog'', y ''Ffordd Wen'' a'r ''Ffordd Laethwen''.<ref name="geiracad">{{cite book
| last1 = Griffiths
| first1 = Bruce
| author1-link = Bruce Griffiths
| last2 = Jones
| first2 = Dafydd Glyn
| author2-link = Dafydd Glyn Jones
| title = Geiriadur yr Academi
| publisher = Gwasg Prifysgol Cymru
| date = 1995
| location = Caerdydd
| page = M:891
| language =
| url =
| isbn = 0-7083-1186-5
}}</ref>
Edrychodd [[Galileo Galilei]] ar y Llwybr Llaethog trwy'i delesgop yn y flynyddoedd 1609 a 1610. Fe welodd bod y Llwybr Llaethog wedi ei chyfansoddi o nifer enfawr o sêr o ddisgleirdeb gwan.<ref name="berry1961">{{cite book
| last = Berry
| first = Arthur
| authorlink =
| title = A Short History of Astronomy from the Earliest Times Through the Nineteenth Century
| publisher = Dover Publications, Inc.
| date = 1961
| location = Efrog Newydd
| page = 151
}} (Yn Saesneg.)</ref>
==Natur y Llwybr Llaethog==
Mae mwyafrif o'r sêr yn ein Galaeth ni yn bodoli mewn disg eang tenau. Lleolir y Cysawd Heulog a'r Ddaear yn y disg, a felly mae'r sêr pell yn ymddangos fel band o amgylch yr awyr nos. Hyn yw y Llwybr Llaethog.<ref name="mihalasbinney1981">{{cite book
| last1 = Mihalas
| first1 = Dmitri
| author1-link =
| last2 = Binney
| first2 = James
| author2-link =
| title = Galactic Astronomy
| publisher = W. H. Freeman and Company
| date = 1981
| location = San Francisco
| page =
| isbn = 0-716-71280-6
}} (Yn Saesneg.)
</ref><ref name="binneymerrifield1998">{{cite book
| last1 = Binney
| first1 = James
| author1-link =
| last2 = Merrifield
| first2 = Michael R.
| author2-link =
| title = Galactic Astronomy
| publisher = Princeton University Press
| date = 1998
| location = Princeton, New Jersey
| page =
| isbn = 0-691-02565-7
}} (Yn Saesneg.)
</ref>
Yn y cytser Sagittarius yw lleoliad canol yr Alaeth, a felly mae'r Llwybr Llaethog yn fwyaf disglair yn y cyfeiriad hwn. Mae ''Ymchwydd'' yr Alaeth hefyd i'w ganfod yng nghyfeiriad Sagittarius a Scorpius, sydd yn ychwanegu i'r disgleirdeb y Llwybr Llaethog yn ardal hyn o'r wybren.
Canfyddir [[nifwl|nifylau]] a [[clwstwr sêr|chlysterau sêr]] yn y Llwybr Llaethog yn ogystal â'r nifer enfawr o sêr. Mae llawer o'r nwy yn yr Alaeth yn bodoli yng nghanol y disg serol, mewn haen denau. Cymysglyd gyda'r nwy ydy llwch sydd yn amsugno'r goleuni sêr tu ôl. Effaith y llwch ydy creu ardaloedd o'r Llwybr Llaethog sydd yn edrych yn dywyll o'r Ddaear. Dyma rheswm mae'r Llwybr Llaethog yn edrych yn afreolaidd mewn rhannau.
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
[[Categori:Galaethau]]
▲[[Categori:Grŵp Lleol]]
▲{{eginyn galaeth}}
|