Corgi: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
gh
ehangu
Llinell 1:
{{multiple image|caption_align=center|header_align=center
[[Delwedd:PembrokeWelshCorgi Tryst2.fullres.jpg|200px|bawd|de|Corgi]]
| align = right
| total_width = 320
 
| image2 = Cardigan Welsh Corgi.jpg
Math o [[ci|gi]] yw '''Corgi''' sydd yn gynhenid i [[Cymru|Gymru]]. Mae'r enw'n cynnwys dwy elfen sef 'cor' am bach, fel yn corrach, a 'ci', ac un o'r ychydig eiriau Cymraeg sy wedi cael eu [[:en:List of English words of Welsh origin|mabwysiadu gan y Saesneg]].
| width2 = 200 | height2 = 300
| alt2 = Corgi Sir Aberteifi (neu Geredigion)
| caption2 = Corgi Sir Aberteifi
 
| image1 = Pembroke Welsh Corgi 600.jpg
| width1 = 210 | height1 = 536
| alt1 = Corgi Sir Benfro
| caption1 = Corgi Sir Benfro
 
| footer = Y ddau frid gwahanol o gorgwn Cymreig. Mae'r brid o Sir Benfro ychydig yn fwy a chanddo gynffon hirach na fersiwn [[Ceredigion]] ac cheir mwy o amrywiaeth yn ei liw.
}}
[[Delwedd:Kelsey n Penny.jpg|bawd|Chwith: Corgi Sir Aberteifi a de: Corgi Sir Benfro.]]
 
Math o [[ci|gi corlanu]], neu gi sodli, llwynogaidd yr olwg yw'r '''Corgicorgi''' syddsy'n ynfrodorol gynhenid io [[Cymru|Gymru]].<ref name="Cunliffe">{{cite book |last=Cunliffe |first=Juliette |title=The Encyclopedia of Dog Breeds |publisher=Parragon Publishing |year=2004 |page=237}}</ref> Mae'r enw'n 'corgi' yn air cyfansawdd, sy'n cynnwys dwy elfen sef: 'cor' am bach, fel yn 'corrach', a 'ci', ac un o'r ychydig eiriau Cymraeg sysydd wedi cael eu [[:en:List of English words of Welsh origin|mabwysiadu gan y Saesneg]].
MaeCeir dau frid neu fath o gorgwn Cymreig, sef corgi [[Sir Benfro]] (y mwyaf poblogaidd) a chorgi [[Sir Aberteifi]] (a elwir hefyd yn Gorgi Dyfed ac yn Gorgi Ceredigion. Ci byrgoes yw eydyw gyda chot felen gyda gwyn dan yr [[gên|ên]] yn aml. Ci gyrru gwartheg oedd y corgi ac a oedd- yn ddigon bach a sydyn i [[sodli]]'r gwartheg (sef brathu'r sodlau) - er mwyn anfongyrru'r yrgwartheg, anifeiliad[[Cob ymlaen,Cymreig|merlod aca maentchobiau]] ynneu llwyddianusddefaid iawngan mewnfwyaf. [[ymrysonMaent cŵnyn defaid|ymrysonaullwyddianus cŵniawn defaid]],mewn sioeau ond cŵn anwes yw corgwn gan fwyaf heddiw.
 
Yn ôl traddodiad, roedd yn well gan y [[Tylwyth Teg]] farchogaeth y corgi nag unrhyw anifail arall.<ref name="Hausman">{{cite book |last=Hausman |first= Gerald |title=The Mythology of Dogs |publisher=Macmillan |year=1998 |pages=275–277}}</ref> Cyfeiriodd y nofel Saesneg ''[[Korgi]]'' (''Top Shelf Productions'') at y cysylltiad hwn gan fodau o deulu'r Tylwyth Teg, o'r enw "Mollies", yn cyd-fyw gyda'u cyfeillion 'Korgi' a edrychai'n ddigon tebyg i Gorgwn Sir Benfro.<ref>{{cite web |url= http://www.comicbookresources.com/?page=article&id=9358 |title=Man's Best Friend: Slade talks Korgi | accessdate= 2009}}</ref>
 
Weithiau defnyddiwyd y gair 'corgi' yn ffigyrol am berson neu blentyn sarrug ac afrywiog (yng Ngogledd a rhannau o Dde Cymru) a chyfrwys (yng Ngheredigion).
 
Ceir y cyfeiriad cyntaf at y corgi yn ''[[Llawysgrifau Hengwrt]]'' a sgwennwyd yn y [[14eg ganrif]] (HMSS ii. 296): ''ef awelei lawnslot drwy y hun. bot corrgi yn y gyfarth.'' Canodd y bardd [[Guto'r Glyn]] yn y [[15fed ganrif]] hefyd (GGl 6): ''Na helied yn hoywalawnt / gorgwn mân garw gwinau Mawnt''.<ref>[http://geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html [[Geiriadur Prifysgol Cymru]] (GPC);] adalwyd 20 Rhagfyr 2015</ref>
 
==Hanes==
[[Delwedd:PembrokeWelshCorgi Tryst2.fullres.jpg|200px|bawd|dechwith|Corgi [[Sir Benfro]]]]
Corgi Ceredigion yw un o fridiau hynaf [[gwledydd Prydain]] a gweithiodd yn ddi-dor am ganrifoedd yn gyrru gwartheg.<ref name="Cunliffe" /><ref name="canismajor">{{cite web |url=http://www.canismajor.com/dog/corgi.html |title=Welsh Corgis: Small Dogs With Big Dog Hearts |accessdate=2009}}</ref> Credir i Gorgi Sir Benfro, fodd bynnag, gael ei fewnforio i Ynys Prydain gan y [[Ffleminiaid de Penfro|Fflemiaid]] oddeutu 920 neu 1100.<ref name="Cunliffe" /> Ceir posibilrwydd arall, sef fod y corgi hwn wedi'i groes-fridio o ddau gi: y Vallhund Danaidd a'r Spitz a ddygwyd yma gan y [[Llychlynwyr]].<ref name="canismajor" />
 
Yn 1925 yr ymddangosodd y corgi mewn sioe gŵn am y tro cyntaf, a'r rheiny wedi dod yn syth o'r fferm lle roeddent yn gweithio.<ref name="canismajor" /> Ychydig o sylw a gawsant ar y cychwyn, ond cychwynwyd ei fagu i edrych yn ddel, a daeth yn boblogaidd dros nos.
<ref name="animalplanet">{{cite web |url=http://animal.discovery.com/breedselector/dogprofile.do?id=1170 |title=Animal Planet Dog Breed Directory: Pembroke Corgi |accessdate=2009}}</ref> Am rai blynyddoedd, un brid oedd Sir Benfro a Sir Aberteifi, a gan iddynt gael eu magu am ganrifoedd o fewn milltiroedd i'w gilydd ar fryniau, yn gwneud yr un gwaith. Maent felly'n ddigon tebyg i'w gilydd. Gwyddys iddynt groes-fridio rhywfaint.
 
==Niferoedd==
Bu cryn bryder ers y [[2000au]] fod y nifer o gorgwn Cymreig yn prinhau a rhodwyd y brid hwn ar Restr Cŵn Prin Clwb Cennel Prydain. Yn 2013, dim ond 241 Corgi Cymreig oedd wedi'u cofrestru. I dynnu'r corgi o'r rhestr hon, mae'n rhaid cael dros 300.<ref>{{cite news| url=http://newsfeed.time.com/2013/11/05/everybody-panic-corgis-are-on-their-way-to-becoming-an-endangered-species/ | work=Time | title=Everybody Panic: Corgis Are On Their Way to Becoming Endangered | date=5 Tachwedd 2013}}</ref>
 
Mae dau fath sef corgi [[Sir Benfro]] a chorgi [[Sir Aberteifi]]. Ci byrgoes yw e gyda chot felen gyda gwyn dan yr ên yn aml. Ci gyrru gwartheg oedd y corgi ac a oedd yn ddigon bach a sydyn i [[sodli]]'r gwartheg (sef brathu'r sodlau) - er mwyn anfon yr anifeiliad ymlaen, ac maent yn llwyddianus iawn mewn [[ymryson cŵn defaid|ymrysonau cŵn defaid]], ond cŵn anwes yw corgwn gan fwyaf heddiw.
 
==Gweler hefyd==
* [[Ci]]
* [[Corgi]]
* [[Ci defaid Cymreig]]
* [[Ci hela Cymreig]]
Llinell 17 ⟶ 48:
{{cyfeiriadau}}
 
{{cominCominCat|Category:Welsh Corgi|GorgiGorgwn}}
 
[[Categori:Bridiau o gŵn sy'n tarddu o Gymru]]
[[Categori:Cŵn sodli]]
{{eginyn ci}}