Iolo Morganwg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B →‎Dolenni allanol: 4 gweithred, replaced: {{Authority control}} → {{Rheoli awdurdod}} using AWB
B Cywiriadau ieithyddol
Llinell 38:
| nodiadau =
}}
Roedd '''Edward Williams''' ([[10 Mawrth]] [[1747]] – [[18 Rhagfyr]] [[1826]]), sy'n fwy adnabyddus dan ei [[enw barddol]] '''Iolo Morganwg''', yn fardd a hynafiaethydd a aned ym mhentref bychan [[Pennon]], plwyf [[Llancarfan]], ym [[Morgannwg]], de [[Cymru]]. Fe sy'n gyfrifol am y rhan helaeth o seremonïau'r [[Eisteddfod Genedlaethol]], ac fe hefyd a sefydlodd [[Gorsedd y Beirdd|Orsedd Beirdd Ynys Prydain]]. Dim ond yn yr 20fed ganrif y sylweddolwyd ei fod yn un o'r ffugwyr llenyddol mwyaf cynhyrchiol a llwyddianusllwyddiannus erioed.
 
==Bywgraffiad==
Ganwyd ''Edward Williams'', ym 1747, ym mhentremhentref Pennon ym mhlwyf [[Llancarfan]] ond symudodd ei rieni i fyw ym mhentref [[Trefflemin]], rhai milltiroedd yn unig i ffwrdd, ar lan [[Afon Ddawan]], ac yno y'i magwyd ac y bu'n byw am y rhan helaeth o'inoesi oes. Gweithiodd trwy gydol ei oes fel saer maen, ym Morgannwg ac yn [[Lloegr]], ond daeth yn enwog fel hynafiaethwr, [[bardd]] a radical. Yn [[Llundain]] roedd yn aelod ymroddgar o'r [[Cymdeithas y Gwyneddigion|Gwyneddigion]], cylch o lenorion gwladgarol a oedd yn cynnwys [[William Owen Pughe]] ac [[Owen Jones (Owain Myvyr)|Owain Myvyr]]. Daeth i adnabod [[Robert Southey]] a dechreuodd alw ei hun yn "The Bard of Liberty". Fel rhai o lenorion mawr eraill yr oes roedd Iolo'n hoff iawn o [[opiwm]] ar ffurf ''laudaniumlaudanum''.
 
Tra yng ngharchar [[Caerdydd]] dros fethdaliad, ganed ei fab a fedyddiodd yn [[Taliesin Williams|Daliesin]]. Roedd Taliesin yn ddisgybl i'w dad a golygodd ran o'i waith ar ôl ei farwolaeth.
Llinell 57:
Iolo oedd un o olygyddion tair cyfrol y ''[[The Myvyrian Archaiology of Wales|Myvyrian Archaiology]]'' ([[1801]]-[[1807]]).
 
Cyfansoddodd Iolo nifer o gerddi. Yn eu plith mae'r cywyddau a dadogodd ar feirdd o'r [[Yr Oesoedd Canol|Oesoedd Canol]], rhai ohonynt yn feirdd hanesyddol, fel [[Dafydd ap Gwilym]], ac eraill yn greaduriaid o ben a phastwn Iolo ei hun. Cyhoeddwyd cyfieithiad Saesneg o'r cywyddau dan y teitl ''Poems Lyric and Pastoral'' ynym [[1794]]. Er i ddilysrwydd y cerddi hyn gael ei amau ac yna ei gwrthbrofi gan ysgolheigion yr [[20fed ganrif]], maent yn cael eu cydnabod fel cerddi gwych ynddynt eu hunain erbyn heddiw. Cyfansoddodd nifer fawr o emynau ar gyfer [[yr Undodiaid]] Cymraeg a gyhoeddwyd yn [[1812]]. Ysgrifennodd nifer o gerddi rhydd swynol yn ogystal.
 
Wedi ei farwolaeth cyhoeddwyd ''[[Cyfrinach Beirdd Ynys Prydain]]'' ynym [[1829]] ac ynym [[1848]] gwelodd ei gasgliad mawr o farddoniaeth a rhyddiaith hanesyddol, ffug a dilys, olau dydd yn y gyfrol yr ''[[Iolo Manuscripts]]'' ([[The Welsh Manuscripts Society]], 1848). Yn ddiweddarach yn y [[19eg ganrif]] cyhoeddwyd rhai o'i ffugweithiau eraill, yn cynnwys ''[[Coelbren y Beirdd]]'' (1840), ''[[Dosparth Edeyrn Dafod Aur]]'' (The Welsh Manuscripts Society, 1856) a ''[[Barddas]]'' (The Welsh Manuscripts Society: 1862, 1874).
 
Mae'r rhan fwyaf o lawysgrifau a llyfrau Iolo yn cael eu diogelu yn y [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru|Llyfrgell Genedlaethol]] yn [[Aberystwyth]] ers [[1916]].
 
==Dylanwad==
Yn ystod y can mlynedd ar ôl ei farwolaeth ynym 1826, daeth enw Iolo MorgannwgMorganwg yn destun llosg yng Nghymru, wrth i ysgolheigion cyfoes ddatguddio faint o "ddarganfyddiadau" Iolo oedd, mewn gwirionedd, yn ffrwyth dychymyg Iolo ei hun. Ond erbyn heddiw, er bod pawb yn derbyn mai ffugio a wnaeth, mae defodau a seremonïau Iolo wedi ennill eu plwyf ym mywyd diwylliannol Cymru, ac mae Iolo ei hun wedi dod yn arwr i'r Cymry.
 
==Llyfryddiaeth==
Llinell 80:
*Cathryn A. Charnell-White, ''Bardic Circles[:] National, Regional and Personal Identity in the Bardic Vision of Iolo Morganwg'' ([[Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru]], 2007). ISBN 978-0-7083-2067-9
*Mary-Ann Constantine, ''The Truth against the World[:] Iolo Morganwg and Romantic Forgery'' (Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2062-4
*Geraint H. Jenkins (gol.), ''A Rattleskull Genius[:] The Many Faces of Iolo Morganwg (Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2005). ISBN 978-0-7083-1971-0''
*Geraint H. Jenkins ''et al.'' (gol.), ''The Correspondence of Iolo Morganwg'', mewn 3 cyfrol (Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2131-7
*Marion Löffler, ''The Literary and Historical Legacy of Iolo Morganwg 1826-1926'' (Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru, 2007). ISBN 978-0-7083-2113-3