Thomas Stanley, iarll cyntaf Derby: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Uchelwr cyfoethog a thad-gwyn [[Harri Tudur]] oedd '''Thomas Stanley''' ([[1435]] – [[29 Gorffennaf]] [[1504]]), iarll cyntaf Derby, a Brenin Manaw (yr olaf i ddefnyddio'r enw). Ef oedd mab hynaf Thomas Stanley, barwn cyntaf Stanley a Joan Goushill. Drwy ei fam, roedd yn un o ddisgynyddion [[Edward I, brenin Lloegr|Edward I]] (drwy Elisabeth o Ruddlan), Iarlles Henffordd a thrwy deulu FitzAlan roedd yn ddisgynydd [[Harri III, brenin Lloegr|Harri III]]. Priododd Eleanor, merch yr Iorcydd [[Richard Neville, 5ed iarll Salisbury]] yn gyntaf; roedd hi'n chwaer i [[Richard Neville, iarll Warwick]] ("Y Gwneuthurwr Brenhinoedd"). Yna, yn 1472 priododd [[Margaret Beaufort]], mam Harri Tudur, wedi iddi golli ei gŵr cyntaf [[Edmwnd Tudur]] oedd o deulu Cymreig, a Lancastriad i'r carn.

Roedd yn dirfeddianwr o bwerpwerus a chyfoeth aruthrolchyfoethog, ynac enwedigroedd y rhan fwyaf o'i diroedd yng ngogledd-orllewin Lloegr, ble gweithredai fel brenin ar adegau, heb neb yn meiddio ei'i wrthwynebu. Y nodwedd bwysicaf ohono efallai yw iddo gadw'i ben - a chadw perthynas dda gyda sawl brenin drwy gydol [[Rhyfel y Rhosynnau]], tan iddo farw yn 1504. Roedd ei diroedd yn cynnwys y mannau a elwir heddiw yn ''Tatton Park'' ([[Swydd Gaer]]), ''Lathom House'' ([[Swydd Gaerhirfryn]]) a ''Derby House'' yn ninas [[Llundain]]; ef hefyd oedd siambrlen [[Gogledd Cymru]].

Gyda'i frawd [[William Stanley (Brwydr Bosworth)|William]], ar y funud olaf, ochrodd gyda Harri Tudur ym [[Brwydr Bosworth|Mrwydr Bosworth]], a dywed Vergil mai Thomas Stanley a gododd goron Richard II o'r llawr a'i roi ar ben Harri Tudur.

Margaret Beaufort, ei wraig, a mam Harri Tudur oedd wrth wraidd gwrthryfel aflwyddiannus 1483, pan drodd saith llong o Lydaw yn eu holau, a phan dienyddiwyd gwrthryfelwyr fel Henry Stafford, ail ddug Buckingham, roedd Richard III mewn cyfyng-gyngor beth i'w wneud gyda Margaret. Yn hytrach nag ymuno gyda gwrthryfel Buckingham, beth wnaeth Thomas Stanley oedd dim. Nid ochrodd gyda'i wraig Margaret a Harri, a thrwy hynny, roedroedd yn deyrngar i Richard. Gwobrwywyd ef gan y brenin: gydag arglwyddiaeth Kimbolton a maenor Buckingham yn Thornbury yn [[Swydd Gaerloyw]], a derbyniodd lawer o diroedd yn Lloegr a pheth yng Nghymru. Roedd eisioes (o dan Buckingham) yn un o uchelwyr grymusaf Cymru. Nid ymunodd y Cymru yn y gwrthryfel cyntaf, aflwyddiannus, hwn - yn bennaf gan nad oedd Thomas Stanley yn rhan o'r ymgyrch. Yn eu barn nhw, Sais oedd Henry Stafford, ac nid oes tystiolaeth i unrhyw uchelwr o Gymro ei ddilyn. Yn hytrach na dienyddio Margaret am ei rôl blaenllaw yn yr ymgyrch, tynnodd Richard III ei harian oddi wrthi a'i roi i'w gŵr; yn yr un modd tynnodd ei gweision a'i morynion oddi wrthi a'i chaethiwo dan ofal ei gŵr.