Hedfan: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
cyfuno â Awyrennu yng Nghymru |
ehangu |
||
Llinell 1:
[[Delwedd:Stripe-tailed Hummingbird.jpg|bawd|250px|Y ddawn o hedfan]]
[[Delwedd:RAF jet approaching Filton Aerodrome 2006-05-03.jpg|bawd|250px|[[Awyren]] yr [[RAF]], 2006]]
Pan fo gwrthrych megis [[aderyn]] neu [[awyren]] yn teithio drwy'r aer, uwchlaw'r ddaear fe ddywedir ei fod yn '''hedfan'''. Digwydd hyn ar wahanol adegau megis pan fo'r gwrthrych yn ysgafnach na'r aer o'i gwmpas (gweler [[balwn aer]]) neu pan fo rhywbeth megis roced yn gwthio yn ôl. Pan fo gwrthrych yn symud drwy'r aer heb y gwthio hwn, dywedir ei fod yn '[[gleidio]]'.▼
Yr [[ystlum]] yw'r unig [[mamal|famal]]
▲Pan fo gwrthrych megis aderyn neu awyren yn teithio drwy'r aer, uwchlaw'r ddaear fe ddywedir ei fod yn '''hedfan'''. Digwydd hyn ar wahanol adegau megis pan fo'r gwrthrych yn ysgafnach na'r aer o'i gwmpas (gweler [[balwn aer]]) neu pan fo rhywbeth megis roced yn gwthio yn ôl. Pan fo gwrthrych yn symud drwy'r aer heb y gwthio hwn, dywedir ei fod yn '[[gleidio]]'.
==Mathau==
▲Yr [[ystlum]] yw'r unig mamal a all hedfan, er bod nifer o famaliaid ac ymlusgiaid yn medru gleidio.
===Balwnau a strwythurau ysgafn===
{{Prif|Balŵn ysgafnach nag aer}}
Ceir sawl math o ddyfais sy'n [[hedfan]] neu'n 'arnofio' ac wedi'i wneud gan ddyn: balŵn ysgafnach nag aer, [[llongawyr]], balŵn aer cynnes a'r blimp.
Ar 21 Tachwedd 1783, ym [[Paris|Mharis]], [[Ffrainc]] yr hedfanodd y balŵn cyntaf gyda dyn yn ei yrru, sef Jean-François Pilâtre de Rozier a François Laurent d'Arlandes. Roedd y balŵn wedi ei greu gan y [[brodyr Montgolfier]]. Lansiodd [[yr Almaen]] sawl teulu o awyrlongau gan gynnwys y Zeppelins; yn 1937 ffrwydrodd yr [[LZ 129 Hindenburg]] gan ladd 36 o bobl mewn llong awyr Almaenig. Roedd yn 247 metr; hyd tair Boeing 747 a 40 metr o ran diamedr.
Ar wahân i aer cynnes, dros y blynyddoedd defnyddiwyd y nwy [[Hydrogen]], ond ers y 1960au, [[heliwm]] sy'n cael ei ddefnyddio gan nad yw'n llosgi, ac felly mae'n ddiogelach i'w ddefnyddio.
===Hedfan heb yrriant===
Mae'r gleider yn hedfan drwy'r awyr heb yrriant, nac unrhyw beth yn ei bweru; nid oes angen tanwydd a dibynir ar siap yr adenydd a cholofnau o aer cynnes i symud y ddyfais drwy'r awyr.
Mae nifer o anifeiliaid yn gleidio, heb yrriant fem symud yr adennydd e.e. [[eryr]] yn 'troelli' yn yr awyr am oriau, mewn pocedi o aer cynnes. Ceir math o [[llyffant|lyffant]] sy'n defnyddio ei draed gweog fel adenydd i gleidio, ac wrth gwrs y pysgodyn ehedog (e.e. y ''Exocoetus'') a'r neidr ehedog (y ''Chrysopelea''). Mae'r [[estrys]] a'r emu wedi colli'r sgil o hedfan.
===Hedfan gyda gyrriant===
====Mecanyddol====
{{Prif|Awyrennu}}
Mae hedfan mecanyddol yn ymwneud â hedfan awyrennau sy'n drymach nag aer.<ref>{{dyf Britannica |url=http://www.britannica.com/technology/aviation |teitl=aviation |dyddiadcyrchiad=24 Awst 2015 }}</ref> Gellir ei ystyried yn agwedd ymarferol ar [[awyrenneg]], sef astudiaeth awyrennau. Mae'r dyfeiaisiadau mecanyddol a grewyd yn drymach nag aer: [[gleidr (awyren)|gleiderau]], yr [[eroplen]], yr [[hofrennydd]], a [[roced]]i.<ref>''World Encyclopedia'' (Gwasg Prifysgol Rhydychen, 2005), [http://www.encyclopedia.com/topic/Aeronautics.aspx#2 aeronautics].</ref> Mae gan amber falŵn nwy ysgafn hefyd beiriant i'w yrru yn ei flaen.
Rhennir awyrennu'n ddau faes: awyrennu sifil (gan gynnwys awyrennu masnachol ac awyrennu preifat), ac [[awyrennu milwrol]].
Gall rhai awyrennau fynd yn gynt na sain a dywedir fod y math hwn yn 'uwch-sonic'.
Ceir hedfaniad 'balistig' hefyd, heb yrriant mecanyddol yn sownd ynddo - ond a yrrwyd o beiriant mecanyddol neu arall. Some things generate little or no lift and move only or mostly under the action of momentum, gravity, air drag and in some cases thrust. This is termed ballistic flight. Examples include balls, arrows, bullets, fireworks etc.
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}
Llinell 11 ⟶ 38:
[[Categori:Aerodynameg]]
[[Categori:Ymsymudiad]]
[[Categori:Awyrenneg| ]]
[[Categori:Awyrennu]]
[[Categori:Gwyddoniaeth gymhwysol]]
| |||