Pasbort: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Dogfen a gyhoeddir gan [[llywodraeth|lywodraeth]] cenedlaethol yw '''pasportpasbort''', sy'n tystio [[hunaniaeth]] a [[cenedligrwydd|chenedligrwydd]] person, er mwyn teithio'n ryngwladol. Yn yr ystyr hwn, mae elfennau'r hunaniaeth yn cynnwys enw, dyddiad geni, rhyw, a lleoliad geni. Fel rheol mae cenedligrwydd a [[dinasyddiaeth]] person yn unfath.

Nid yw pasportpasbort yn ei hun yn rhoi'r hawl i'r deilydd deithio i fewn i wlad arall, na'r hawl i dderbyn [[Cymorth consylaidd|amddiffyniad consylaidd]] na hawliau eraill arbennig tra dramor. Ond, mae fel rheol yn rhoi'r hawl i'r deilydd ddychwelyd i'r wlad lle cyhoeddwyd y basbort. Mae'r hawliau i dderbyn amddiffyniad consylaidd yn tarfu o gytundebau rhyngwladol rhwng gwledydd unigol, a'r hawl i ddychwelyd yn dibynnu ar gyfraith y wlad honno. Nid yw pasportpasbort yn cynyrchioli bod gan y deilydd hawliau na chartref yn y wlad lle'i cyhoeddwyd.

Cyfeirir at rhywbeth a wasanaethodd fel pasportpasbort yn y [[Beibl Hebraeg]]. Yn Nehemiah 2:7-9, sy'n dyddio o adeg [[Ymerodraeth Persia]], tua 450 BC, dywedir i Nehemiah, swyddog a oedd yn gwasanaethu'r Brenin [[Artaxerxes I o Persia|Artaxerxes I]] o [[Iran|Persia]], ofyn i gael teithio i [[Judea]], a rhoddodd y brenin ganiatâd iddo ar ffurf llythyr i'r "llywodraethwyr tu hwnt i'r afon" yn gofyn iddo gael teithio'n ddiogel trwy eu tiroedd.

Yn y [[Califfiaeth|Galiffiaeth]] Islamaidd canoloesol, defnyddwyd ffurf ''bara'a'' o pasportpasbort, sef [[derbyneb]] am [[treth|drethi]] a dalwyd. Dim ond dinasyddion a dalodd eu trethi ''[[zakat|zakah]]'' (ar gyfer [[Mwslim|Mwslemiaid]]) neu ''[[jizya]]'' (ar gyfer [[Dhimmi]]aid), a oedd yn cael eithio i wahanol ranbarthau yn y Caliphate, felly y dderbyneb ''bara'a'' oedd pasportpasbort elfennol y teithiwr.<ref>{{dyf llyfr| teitl=The Jews of Medieval Islam: Community, Society, and Identity| awdur=Daniel Frank| cyhoeddwr=[[Brill Publishers]]| blwyddyn=1995| isbn=9004104046| tud=6}}</ref>

Mae'n debyg i'r gair "pasportpasbort" darddu o'r borth mewn muriau dinasoedd canoloesol, a oedd yn rhaid teithio trwyddynyt er mwyn teithio trwy'r diriogaeth.<ref>{{dyf llyfr| awdur=George William Lemon| teitl=English etymology; or, A derivative dictionary of the English language| url=http://books.google.com/books?id=RHwCAAAAQAAJ| blwyddyn=1783| tud=[http://books.google.com.ph/books?id=RHwCAAAAQAAJ&pg=PT397 397]}} Dywed y gall ''pasport'' ddynodi hawl neu chaniatâd i deithio drwy porth, ond mae gweithiau cynharach yn disgrifio gwarant teithio, sef caniatâd neu drwydded i deithio drwy diroedd y tywysog, a oedd yn cael ei alw'n wreiddiol yn ''pass par teut''.</ref><ref>{{dyf gwe| awdur=James Donald| teitl=Chambers's etymological dictionary of the English language| url=http://books.google.com/books?id=agA_AAAAcAAJ| blwyddyn=1867| cyhoeddwr=W. and R. Chambers| tud=[http://books.google.com.ph/books?id=agA_AAAAcAAJ&pg=PA366 366]| dyfyniad=passport, pass&acute;pōrt, ''n.'' orig. permission ''to pass'' out of ''port'' or through the gates; a written warrant granting permission to travel. }}</ref> Yn [[Ewrop]] yn ystod y [[canoloesoedd]], cyhoeddwyd dogfennau ar gyfer teithwyr gan weinyddiaethau lleol, a oedd fel arfer yn cynnwys rhestr o ddinasoedd a threfi lle ganiatâwyd i'r deilydd deithio. Yn gyffredinol, nid oedd angen pasportpasbort i deithio i [[porthladd|borthladdoedd]], gan y cysidrwyd rhain i fod yn bwyntiau masnachu agored, ond roedd teithio i'r tiroedd tu allan i'r porthladd yn galw am basbort.

Ymledaenodd y [[rheilffordd|rheilffyrdd]] ar draws Ewrop yn ystod canol yr [[19eg ganrif]], gan acosi i system basbort Ewropeaidd yr 19eg ganrif cynnar fethu. Daeth yn anodd arofalu cyfreithiau pasportiaupasbortiau oherwydd cyflymder y trenau a'r nifer o deithwyr a oedd yn croesi'r ffiniau. Yr ymateb gyffredinol oedd i ymlacio anghenion pasportiaupasbortiau.<ref name="PASSCanada">{{dyf gwe| teitl= History of Passports| cyhoeddwr=Passport Canada| url=http://www.passport.gc.ca/pptc/hist.aspx?lang=eng}}</ref> Yn ystod rhan olaf yr 19eg ganrif a'r cyfnod cyn y [[Rhyfel Byd Cyntaf]], ar y cyfan, nid oedd angen pasportpasbort i deithio drwy Ewrop, a roedd croesi'r ffiniau yn gyharol syml. Felly, ychydig iawn o bobl oedd yn berchen ar basbort. Ond, paraodd yr [[Ymerodraeth Otoman]] ac [[Ymerodraeth Rwsia]] i ofyn am basbort ar gyfer teithio rhyngwaldol, yn ogystal a system [[pasportpasbort mewnol]] ar gyfer rheoli teithio o fewn eu ffiniau.

Roedd pasportiaupasbortiau cynnar yn cynnwys disgrifiad o'r deilydd. Dechreuwyd atodi [[ffotograff]]au yn ystod degawdau cynnar yr [[20fed ganrif]], pan dechreuodd ffotograffiaeth ddod yn fwy eang gyffredin.

Ym [[1920]], cynhaliodd [[Cynghrair y Cenhedloedd]] gynhadledd ar basbortiau a tocynnau teithio trwodd. Daeth canllawiau pasportpasbort a chynllun cyffredinol llyfryn pasportpasbort i fod yn dilyn y cynhadled,<ref>{{dyf gwe| url=https://bl-libg-doghill.ads.iu.edu/league-web/book/p63.html| teitl=League of Nations 'International' or 'Standard' passport design}}</ref> a dilynwyd gan gynhadloedd ym [[1926]]<ref>{{dyf gwe| url=http://www.indiana.edu/~league/conferencedata.htm| teitl=International Conferences - League of Nations Archives| blwyddyn=2002| cyhoeddwr=Center for the Study of Global Change}}</ref> ac ym [[1927]].

Cynhaliodd y [[Cenhedloedd Unedig]] gynhadledd teithio ym [[1963]], ond ni sefydlwydd unrhyw ganllawiau pasportpasbort fel canlyniad. Daeth safoni pasportiaupasbortiau i fod tua [[1980]], yn dilyn sefydliad yr [[International Civil Aviation Organisation]] (ICAO).

Nid yw pob gwlad yn cydnabod pasportspasbortiau dinasyddion o [[Israel]].