Gwastraff niwclear: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae '''gwastraff niwclear''' (neu ''wastraff ymbelydrol''') yn cynnwys deunydd [[ymbelydredd|ymbelydrol]] o wahanol lefelau ac sydd fel arfer yn achosi [[cancr]]. Caiff ei greu mewn [[atomfa]] ac mae'n isgynnyrch y broses a elwir yn [[ymasiad niwclear]] (sef y dull o greu [[ynni niwclear]] ar ffurf [[trydan]]). Mae'r gwastraff hwn hefyd yn cynnwys elfennau ymbelydrol megis [[iwraniwmwraniwm]] neu [[plwtoniwm|blwtoniwm]] allan o fomiau niwclear wedi'u datgomisiynnudatgomisiynu ac yn boen meddwl i'r [[gwyddonydd]] a'r gwleidydd gan nad oes unrhyw ddull dan haul, hyd yma, i'w storio'n saff. Mae rhai diwydiannau nad ydynt yn gysylltiedig â'r diwydiant niwclear hefyd yn cynhyrchu peth gwastaffgwastraff niwclear a elwir yn "isel" o ran ei ymbelydredd.

* lefel isel o radiogegniaethradioegniaeth: gwastraff a gynhyrchir mewn adweithyddion, diwydiant ac ysbytai; cedwir y gwastraff hwn ar wahân mewn adeiladau pwrpasol, a'u storio am 100 mlynedd ''in-situ''.

Mae gwastraff lefel uchel (GLU) yn cael ei greu gan adweithyddion niwclear ac yn cynnwys cynnyrch yr [[ymholltiad niwclear]] ac elfennau fel [[iwramiwmwraniwm]] (yr elfennau TransuranicTranswranig) ac sydd fel arfer yn boeth. Mae GLU yn 95% o holl wastraff niwclear. Caiff 12,000 tunnell fetrig ohono ei greu pob blwyddydblwyddyn ledled y byd (cymaint aâ 100 bws deulawr ar ben ei gilydd). <ref>[http://www.marathonresources.com.au/nuclearwaste.asp Marathon Resources Ltd :: ''Our Business'' :: Uranium Industry :: Nuclear Waste</ref> Tan yn ddiweddar roedd y ddau adweithydd yn [[Wylfa]] 1000-[[Watt|MW]] yn cynhyrchu tua 27 tunnell o wastraff pob blwyddyn; sy'n dal i gael ei storio yno, heb ei "buro".<ref>[http://www.world-nuclear.org/info/inf04.html Radioactive Waste management]</ref>

Yn [[Unol Daleithiau America]], mae dau dreuandraean o wastraff niwclear y wlad yn cael ei storio yn Hanford, ''"the most contaminated nuclear site in the United States"''<ref>{{cite news | last = Dininny | first = Shannon | title = ''U.S. to Assess the Harm from Hanford'' | agency = Associated Press | work = Seattle Post-Intelligencer | url=http://www.seattlepi.com/local/310247_hanford04.html | date = 3 Ebrill 2007 | accessdate = 29 Ionawr 2007}}</ref><ref name="Schneider">{{cite news | last = Schneider | first = Keith | title = ''Agreement for a Cleanup at Nuclear Site'' | work = The New York Times | date = 28 Chwefror 1989 | accessdate = 30 Ionawr 2008 | url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE2DF1230F93BA15751C0A96F948260}}</ref>

Ceir dwy orsaf niwclear yng Nghymru: [[Wylfa]] a [[Atomfa Trawsfynydd|Thrawsfynydd]] - ill dwy bellach yn ddi-waith, ond yn llawn ymbelydredd. Ceir nifer o orsafoedd tebyg drwy wledydd Prydain lle'r ystyrir crynhoi'r holl wastraff o bob atomfa ac arfau niwclear wedi'u datgomisiynnudatgomisiynu mewn un lle. Mae Adran Ynni a Newid Hinsawdd Llywodraeth San StaffanSteffan yn chwilio am un man i gladdu'r gwastraff hwn, ac yn gofyn i gymunedau gynnig eu hunain. Mae hyn yn cynnwys yr holl wastraff a grewyd mewn gorsafoedd megis Windscale (bellach: SelafieldSellafield) sydd wedi eistedd yno, heb ei drin ers y 1960au. Cred yr Adran ei bod yn haws perswadio cymunedau yn yr ardaloedd hynny lle ceir atomfeydd yn barod ee Wylfa a Thrawsfynydd a chynigiant wobr i'r cymunedau hyn ee ysgol newydd, neu swyddi ychwanegol.

Yn Nhachwedd 2013 cynhaliwyd pedwar cyfarfod: Llandudno, Penrith (yr Alban), Caerwysg a Llundain i annog siroedd i wahodd storfa niwclear i'w hardal; trefnwyd y cyfarfodayddcyfarfodydd hyn gan Adran Ynni a Newid Hinsawdd Llywodraeth San StaffanSteffan a chwmniau megis y cwmni datgomisiynu niwclear [[Nuvia]] a chwmni [[Carillion]]. Roedd siroedd Gwynedd, Caer, Amwythig yn bresennol yn y cyfarfod yn Llandudno yn ogystal aâ chynrychiolaeth o Lerpwl.<ref>Golwg; 10 Ebrill; awdur: Iolo Cheung; tudalen 4.</ref> Yn yr un mis, cyfarfu Gweinidog Cyfoeth Naturiol Llywodraeth Cymru gyda CoRWM, sef y pwyllgor a etholwyd gan Lywodraeth gwledydd Prydain i chwilio am safle pwrpasol. <ref>https://www.gov.uk/government/news/corwm-chair-meets-with-welsh-minister Gwefan www.gov.uk;] adalwyd 1 Mai 2014.</ref> Dywedodd y Gweinidog Alun Davies y byddai Llywodraeth Cymru'n chwarae rhan gadarnhaol mewn trafodaethau ar reoli gwastraff. Ymateb Gareth Clubb ar ran Cyfeillion y Ddaear oedd, ''"Dydy ni ddim yn credu y dylai Cymru ysgwyddo'r baich am holl wallgofrwydd Llywodraeth Prydain."''<ref>Golwg; 10 Ebrill; awdur: Iolo Cheung; tudalen 5.</ref>

Dywedodd llefarydd ar ran y Blaid Geidwadol wrth y BBC: "Mae'r [[Ceidwadwyr Cymreig]] yn cefnogi niwclear fel rhan o gymysgedd o ddewisiadau ynni carbon isel,"|<ref>[http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_9460000/newsid_9468200/9468223.stm Gwefan BBC Cymru;] adalwyd 11 Mai 2014.</ref> "Mae'r [[Democratiaid Rhyddfrydol]] bob amser wedi gwrthwynebu cenhedlaeth newydd o bwerdai niwclear," meddai Sian Anne Cliff, un o ymgeiswyr y Democratiaid Rhyddfrydol. Ymateb [[y Blaid Lafur yng Nghymru]] oedd: "Mae Llafur Cymru yn parhau i fod yn llwyr gefnogol i adeiladu Wylfa B, fel yr amlinellon ni ym maniffesto Etholiad Cyffredinol 2010." Mae [[Plaid Cymru]]'n anelu at "wneud Cymru'n hunan gynhaliol mewn trydan adnewyddol erbyn 2030 ond yn gefnogol i (bwerbŵer) niwclear yng Nghymru lle bod pwerdai'n bodoli eisoes." Mae Jake Griffiths, ymgeisydd [[y Blaid Werdd]] yn rhanbarth Canol De Cymru hawlio fod ei blaid yn "llais cryf yn erbyn (ynni) niwclear. Dydy hi ddim yn rhesymegol i gyflwyno pŵer niwclear pellach i Gymru."