Y Gop: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Bryn a safle archaeolegol yn [[Sir y Fflint]] yw '''Y Gop''', sy'n dod o'r gair "copa". Fe'i lleolir yng ngogledd-orllewin y sir fymryn i'r gogledd o bentref [[Trelawnyd]], [[Sir Ddinbych]] a gellir ei ystyried fel un o gopaon gogleddol [[Bryniau Clwyd]], er ei fod fymryn i'r dwyrain o'r brif gadwyn. Dyma ail siambr gladdu fwyaf gwledydd Prydain - ar ôl [[Silbury Hill]] ger [[Avebury]] ac mae'n perthyn i [[Oes Newydd y Cerrig yng Nghymru|Oes Newydd y Cerrig]].<ref name="ReferenceA">''Discovering a Welsh Landscape'' gan Ian Brown; Windgather Press; tudalen38-9</ref> Yn lleol, gelwir y bryncyn hefyd yn Fryn y Saethau.

Yn ôl yr archaeolegydd Ian Brown, mae'r domen hon mor rwysgfawr ac enigmatig â Silbury Hill. Mae'n ofal o ran siap ac yn mesur 101 wrth 78 metr, ac yn 14m o uchder. Mae rhai o'r meini calchfae yn amlwg ar goll, ac ar un cyfnod credir y byddai ei liw gwyn calchog i'w weld am filltiroedd o'i amgylch. Am gyfnod credid mai perthyn i'r [[Oes Efydd]] ydoedd, ond bellach i Oes Newydd y Cerrig a bod dylanwad y [[Gwyddel]] arno.

Mewn un ogof 43m i'r de-ddwyrain o'r siambr gladdu dargafuwyd esgyrn [[hyena]], [[bison]], [[carw|ceirw]] amrywiol, [[ceffyl]] a [[rhinoseros gwlanog]]. Uwch ben y rhain, a oedd mewn haen o glai llwyd roedd potiau clai, siarcol ac olion coginio. Roedd yno hefyd rhai esgyrn anifail wedi'u llosgi a rhai dynol o dan faeni calchfaen. Yn 1958 tra'n archwilio'r haenau hyn canfyddodd yr archaeolegydd Boyd Dawkins ogof gudd a oedd yn cynnwys 14 ysgerbwd dynol, yn agos at ei gilydd. Roeddent wedi'u gosod yno un ar y tro, gyda phob un ar ei gwrcwd (hy gyda'r pengliniau ger yr ên). Mewn rhan arall o'r ogof gerllaw, canfuwyd 6 ysgerbwd arall. Oherwydd y dolenni cau gwregys arbennig gerllaw gellir eu dyddio i [[Oes Newydd y Cerrig yng Nghymru|Oes Newydd y Cerrig]]. Mae dolenni cau, fel y rhain, yn hynod o brin, gyda dim ond 23 wedi'u canfod; maent hefyd yn nodi fod eu perchnogion yn bobl o statws uchel o fewn eu cymdeithas. Ymhlith yr arteffactau eraill yn yr ogof roedd fflint wedi'i gaboli, crochenwaith 'Peterborough', cyllell fflint, pen-saeth, bwyell o [[Graig Lwyd]], [[Penmaenmawr]] a gên isaf [[lyncs]]. Mae'n ymddangos fod rhai o'r cyrff wedi'u claddu mewn man arall cyn eu cludo yma - ac roedd hyn yn ymarfer eitha cyffredin yn y cyfnod mesolithig.<ref>''Discovering a Welsh Landscape'' gan Ian Brown; Windgather Press; tudalen38-9<name="ReferenceA"/ref>