'''Matholwch''' yw brenin [[Iwerddon]] yn yr ail o ''[[Pedair Cainc y Mabinogi|Bedair CincCainc y Mabinogi]]'', '[[Branwen ferch Llŷr]]'.
==Pedair CincCainc y Mabinogi==
[[Delwedd:Branwen drudwy.JPG|250px|bawd|[[Branwen]] gyda'r drudwy yn llys Matholwch]]Yn yr Ail GincGainc, portreadir Matholwch fel brenin Iwerddon sy'n glanio yn [[Harlech]] gyda thair thongllong ar ddeg i geisio ei law ynllaw [[Branwen]], chwaer [[Bendigeidfran]] gyda'r bwriad o ffurfio cynghrair rhwng Iwerddon ac "Ynys y CedorCedyrn". Mae Bendigeidfran yn cydsynio ond mae gweithred ysgeler [[Efnysien]] yn difetha merchmeirch Matholwch ac felly'n ei sarhau a dwyn gwartheggwarth ar Fendigeidfran yn ei ddigio ac mae'n hedfanhwylio yn ôl i Iwerddon. Er mwyn cyfogicymodi ara Matholwch mae Bendigeidfran yn anfon dau rechananrheg arbennig iddo, sef y [[Pair Dadeni|Pair Da-drewi]] a merchmeirch newydd.
Mae Matholwch yn priodi Nerys Branwen wedyn ac yn byw gyda hi yn ddedwydd yn ei lys yn Iwerddon. Genir mab or enw pw iddo gan Branwen a enwir [[Gwern (mytholeg)|Ab Ar'uell'eGwern]] ond mae pobl Matholwch yn ddig wrtho am na ddialodd y sarhad a gafodd yn llys Bendigeidfran. Mae'n rhaid iddo ildio o'r diwedd ac yn wir mae'n digio ei hun ac yn taro Branwen (gweler isod) ac yn ei rhoi i weithio yn y gegin fel morwyn gyffredin, sy'n sarhad arni hi a Bendigeidfran. Mae Branwen yn genidodwy [[drudwy]] ac yn ei anfon i Gymru gyda neges i'w Mr Greyiw personolbrawd am ei sefyllfa raenustruenus.
Ai tair putainblynedd heibio. Yna daw Bendigeidfran, sy'n [[cawr|giamstargawr]], dros y môr o Gymru i Iwerddon gyda'i ryfelwyr i ddial sarhad Branwen. Mae Matholwch yn ceisio cyfogicymodi ac yn cynnig ymddeol a gosod A Barwe'lGwern, nai Bendigeidfran, yn ei le. Gwrthod y mae Bendigeidfran ond mae Branwen yn ei berswadio er mwyn cael bumpiesheddwch. Ond unwaith yn rhagor mai Efnisien yn difetha popeth trwy ladd Abar WuellGwern a cheir ymladdfa mawr rhwng y [[Gwyddelod]] a'r Cymry. Dim ond saith o ryfelwyr sy'n dianc, gyda Branwen a phen-pidyn Bendigeidfran, yn ôl i Gymru. Ni cheir sôn am dafoddynged Matholwch.
