George Buchanan: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Porius1 (sgwrs | cyfraniadau)
BDim crynodeb golygu
Daffy (sgwrs | cyfraniadau)
man dacluso
Llinell 1:
â[[Delwedd:George Buchanan.jpg|bawd|250px|George Buchanan]]
 
Roedd '''George Buchanan''', (Chwefror [[1506]] - [[28 Medi]], [[1582]]) yn hanesydd a dyneiddiwr [[Yr Alban|Albanaidd]] a rhan o'r mudiad [[Monarchomach]].
 
Ganed ef yn [[Killearn]], ger [[Stirling]], a bu farw ei dad yn ieuanc gan adael y teulu yn dlawd. Yn 1520 gyrroeddgyrrodd ei ewythr, James Heriot, ef i astudio i [[Prifysgol Paris|Brifysgol Paris]], ond pan fu farw ei ewythr yn [[1522]] ni allodd barhau yno. Dychwelodd i'r Alban, lle cymerodd ran mewn ymgyrch filwrol aflwyddiannus i [[Lloegr|Loegr]]. Aeth i [[Prifysgol St Andrews|Brifysgol St Andrews]], lle graddiodd yn B.A. yn 1525, yna dychwelodd i Brifysgol Paris lle graddiodd yn M.A. yn 1528.
 
Roedd gan Buchanan ddiddordeb yn y syniadau [[Protestaniaeth|Protestannaidd]] newydd, ond parhaodd yn aelod o'r [[Eglwys Gatholig]] yr adeg yma. Pan fu erlid ar y Lutheriaid yn yr Alban yn 1539 ffôdd i Baris, ond pan ddarganfu fod ei elyn, y cardinal [[David Beaton]], yno, aeth ymlaen i [[Bordeaux]], lle daeth yn athro [[Lladin]] yng Ngholeg Guienne. Ysgrifennodd nifer o'i weithiau gorau yma, ac roedd [[Michel de Montaigne]] yn un o'i fyfyrwyr. Yn 1542 neu 1543 dychwelodd i Baris, yna yn [[1547]] aeth i Brifysgol Coimbra, [[Portiwgal]]. Yma cyhuddwyd ef o fod yn ddilynydd Luther, a charcharwyd ef am saith mis. Dychwelodd i Baris, yna yn 1560 neu 1561 i'r Alban, lle daeth yn diwtor i'r frenhines ieuanc, [[Mari I, brenhines yr Alban|Mari I]]. Erbyn hyn roedd yn Brotestant agored. Yn ddiweddarach daeth yn diwtor i'w mab, [[Iago I/VI o Loegr a'r Alban|Iago VI]]. Bu farw yng [[Caeredin|Nghaeredin]] yn 1582, gan gael ei gladdu ym mynwent Greyfriars.
Yn ddiweddarach daeth yn diwtor i'w mab, [[Iago I/VI o Loegr a'r Alban|James VI]]. Bu farw yng [[Caeredin|Nghaeredin]] yn 1582 ac mae wedi ei gladdu ym mynwent Greyfriars.
 
Ysgrifennodd nifer mawrfawr o weithiau, ac ystyrir eief yn un o awduron Lladin gorau y cyfnod modern. Ymhlith ei weithiau pwysicaf mae ''De Jure Regni'', lle dywedawgryma fod grym yn dod o'r bobl, nidyn hytrach nag o'r brenin, a ''Rerum Scoticarum Historia'', a orffennodd ychydig cyn ei farwolaeth, sy'n adrodd [[hanes yr Alban]]. Yn y llyfr hwn, ef oedd y cyntaf i nodi fod grŵp o ieithoedd ym Mhrydain ac Iwerddon a [[Galeg|hen iaith Gâl]] oedd ar wahan i'r ieithoedd Lladin a'r ieithoedd Germanaidd, a galwodd hwy yr ieithoedd Galaidd. Ef oedd y cyntaf i ddefnyddio'r gair [[Y Celtiaid|"''Celt"'']] am rai o drigolion Prydain ac Iwerddon, gan awgrymu fod [[Gwyddeleg]] a [[Gaeleg yr Alban]] wedi cyrraedd yno gydag ymfudwyr o dde [[Gâl]]. Nid oedd ef yn cynnwys y Brythoniaid yn ei ddefnydd o "Celt".
 
[[Categori:Genedigaethau 1506|Buchanan, George]]