Mabinogi: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
cywiriadau i ddyddiadau'r llawysgrifau
tacluso ac ehangu, ychwanegu lluniau
Llinell 1:
Casgliad o bedair [[chwedl]] yn seiliedig ar y traddodiad llafar Cymreig yw'r '''Mabinogi'''. Eu henw traddodiadol yw [[Pedair Cainc y Mabinogi]] (mae ''cainc'' yn golygu "cangen", sef "chwedl o fewn chwedl").
 
Oherwydd i'r Arglwyddes [[Charlotte Guest]] gamddeall y gair [[Cymraeg Canol]] ''mabynogion'' (sy'n digwydd unwaith yn unig, mewn testun o chwedl [[Pwyll]] mewn dwy o'r [[llawysgrif]]au), fe ddefnyddir y gair [['Mabinogion]]' ers iddi hi gyhoeddi ei chyfieithiad Saesneg dylanwadol o'r Pedair Cainc ac wyth chwedl arall i gyfeirio at y chwedlau mytholegol Cymreig yn eu crynswth. Mae rhai o'r chwedlau hynny'n chwedlau llafar sy'n cynnwys elfennau hanesyddol o'r [[Oesoedd Canol yng Nghymru]], ond ceir ynddynt hefyd elfennau cynharach o lawer sy'n deillio yn y pen draw o fyd y [[Celtiaid]] a'u mytholeg.
 
Cedwir testunau pwysicaf y chwedlau mewn dwy lawysgrif ganoloesoel arbennig, sef ''[[Llyfr Gwyn Rhydderch]]'' a ysgrifenwyd rywbryd oddeutu [[1350]], a ''[[Llyfr Coch Hergest]]'' a ysgrifenwyd rywbryd rhwng tua [[1382]] a [[c. 1410]].
 
==Y Pedair Cainc==
[[Delwedd:Pwyll_Rhiannon(Guest).JPG|200px|bawd|[[Pwyll]] yn cwrdd â [[Rhiannon]]]]
[[{{Prif|Pedair Cainc y Mabinogi]]}} yw:
 
Casgliad o bedair chwedl sy'n perthyn i'r un cylch yw Pedair Cainc y Mabinogi. Y pedair chwedl yw:
*''[[Pwyll Pendefig Dyfed]]''
*''[[Branwen ferch Llŷr]]''
*''[[Manawydan fab Llŷr]]''
*''[[Math fab Mathonwy]]''
Cawsant eu llunio gan lenor dawnus, tua chanol yr 11eg ganrif efallai. Y llinyn sy'n eu cydio wrth ei gilydd, er yn denau braidd mewn mannau, yw hanes [[Pryderi]], mab [[Pwyll Pendefig Dyfed]] a [[Rhiannon]].
 
==Y Chwedlau Brodorol==
[[Delwedd:Rhonabwy_brain_Owain(Guest).JPG|150px|bawd|chwith|''[[Breuddwyd Rhonabwy]]'']]
Cyfieithodd a chyhoeddodd yr Aglwyddes Guest saith chwedl arall yn ei chasglaid. Mae pedair ohonynt yn chwedlau sy'n cynnwys deunydd o chwedloniaeth a thraddodiadau Cymreig, ac am y rheswm hynny yn cael eu galw '''Y Chwedlau Brodorol''' gan ysgolheigion. Eu teitlau yw:
 
Llinell 21 ⟶ 24:
*''[[Breuddwyd Rhonabwy]]''
 
Gan fod draddodiadau cynnar am y brenin [[Y Brenin Arthur|Arthur]] i'w cael yn ''Culhwch ac Olwen'' a ''Breuddwyd Rhonabwy'', mae'r storïau hyn o ddiddordeb arbennig i ysgolheigion CeltaiddArthuraidd. Mae''Culhwch ac Olwen''Breuddwyd Macsenyw'r chwedl Cymraeg Canol gynharaf ar glawr tra bod Wledig''Breuddwyd Rhonabwy'' yn adroddchwedl hanes[[bwrlesg|fwrlesg]] o ddiwedd yr [[RhestrOesoedd ymerodronCanol Rhufeinig|Ymerawdwrsy'n Rhufeinig]]fath o [[Magnus Maximusparodi|barodi]] o'r chwedlau cynharach.
 
Mae ''Breuddwyd Macsen Wledig'' yn adrodd hanes yr [[Rhestr ymerodron Rhufeinig|Ymerawdwr Rhufeinig]] [[Magnus Maximus]] ac yn ei gysylltu â [[Segontiwm]], y gaer Rufeinig ger [[Caernarfon]]. Mae dylanwad ''[[Historia Regum Britanniae]]'' [[Sieffre o Fynwy]] i'w gweld yn amlwg yn ''Cyfranc Lludd a Llefelys''.
 
==Y Tair Rhamant==
[[Delwedd:Iarlles_y_Ffynnon(Guest).JPG|200px|bawd|''[[Iarlles y Ffynnon]]'']]
{{Prif|Y Tair Rhamant}}
Mae'r tair stori a adnabyddir wrth yr enw [[Y Tair Rhamant]] yn chwedlau Arthuraidd sydd i'w cael yn rhannol yng ngwaith yr awdwr [[Ffrangeg]] [[Chrétien de Troyes]] yn ogystal. Erbyn hyn cred ysgolheigion fod y ddau gylch o chwedlau yn annibynnol ar ei gilydd ond bod elfennau ynddynt yn seiliedig ar waith hŷn. Y Tair Rhamant yw:
 
*''[[Iarlles y Fynnon]]'' (neu ''Owain'')
*''[[Peredur fab Efrawg]]''
*''[[Geraint ac Enid]]''
Mae'r Tair Rhamant yn perthyn i fyd [[sifalri]] a'i defodau ac mae lleoliad yr anturiaethau niferus yn amwys fel rheol, mewn cyferbyniaeth â daearyddiaeth y Pedair Cainc.
 
==Hanes Taliesin==
[[Delwedd:Pair_Ceridwen_00.JPG|200px|bawd|[[Taliesin Ben Beirdd|Gwion Bach]] yn gofalu am bair [[Ceridwen]]]]
Yn ogystal â'r chwedlau hyn mae'r Arglwyddes Guest yn cynnwys wythfed chwedl sydd ddim yn y Llyfr Gwyn na'r Llyfr Coch (nid yw'n arfer ei chynnwys mewn argraffiadau diweddarach chwaith), sef
{{Prif|Hanes Taliesin}}
*''[[Hanes Taliesin]]'' (neu ''Chwedl Taliesin'' neu ''Ystorya [[Taliesin]]'')
Yn ogystal â'r chwedlau hyn mae'r Arglwyddes Guest yn cynnwys wythfed chwedl sydd ddim yn y Llyfr Gwyn na'r Llyfr Coch (nid yw'n arfer ei chynnwys mewn argraffiadau diweddarach chwaith). Hanes geni a mabolaeth y [[Taliesin Ben Beirdd|Taliesin chwedlonol]] yw'r chwedl, sefa adnabyddir fel,
*''[[Hanes Taliesin]]'' (neu ''Chwedl Taliesin'' neu ''Ystorya [[Taliesin]]'')
Ceir nifer o gerddi sy'n cysylltiedig â'r chwedl, gyda rhai ohonynt i'w cael yn y testun ei hun.
 
==Ffilm==
Llinell 38 ⟶ 48:
 
==Gweler hefyd==
*[[Pwyll]], [[Branwen]], [[Manawydan]], [[Llŷr]], [[Math fab Mathonwy]], [[Mathonwy]], [[Efnysien]], [[Pair Dadeni]], [[Lludd]], [[Llefelys]], [[Culhwch]], [[Olwen]], [[RhonabwyPeredur]], [[PeredurGeraint ab Erbin]], [[GeraintOwain ab ErbinUrien]], [[Lleu Llaw Gyffes]], [[Taliesin Ben Beirdd]].
[[Lleu Llaw Gyffes]]
----
*[[s:Pwyull Pendeuic Dyuet|Pwyull Pendeuic Dyuet]] ar Wikisource
Llinell 47 ⟶ 56:
[[Categori:Chwedlau Cymraeg Canol]]
[[Categori:Llên Cymru]]
[[Categori:Mytholeg GeltaiddGymreig]]
 
[[br:Mabinogi]]