Gwynllŵg (cantref): Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Yr oedd [[cantref]] '''GwynllwgGwynllŵg''' (llurguniad Seisnig : ''Wentloo'') yn un o saith cantref [[Morgannwg]] yn ne-ddwyrain [[Cymru]]. Roedd yn gorwedd rhwng afonydd [[afon Rhymni|Rhymni]] a [[afon Wysg|Wysg]].

Yn wreiddiol bu GwynllwgGwynllŵg yn rhan o deyrnas [[Glywysing]]. Fe'i enwir ar ôl [[Gwynllyw]], [[sant]] o'r [[5ed ganrif]]. Dyma gantref mwyaf dwyreiniol Morgannwg, ar ffurf llain gul o dir rhwng cantref [[Senghennydd]] i'r gorllewin a [[Teyrnas Gwent|Gwent]] i'r dwyrain, yn ymestyn o lan [[Môr Hafren]] i fyny i droedfryniau [[Brycheiniog]].

Yn ôl y [[Cantrefi a chymydau Cymru|rhestr o gantrefi a chymydau]] yn [[Llyfr Coch Hergest]], rhennid GwynllwgGwynllŵg yn bump [[cwmwd]] :

Canolfannau eglwysig pwysicaf GwynllwgGwynllŵg yn yr [[Oesoedd Canol]] oedd eglwys [[Gwynllyw]] a [[Basaleg]], mam-eglwys yr ardal a pherchennog rhan helaeth o'r tir rhwng afon Rhymni ac [[afon Ebwy]].

Mae hanes cynnar GwynllwgGwynllŵg yn dywyll. Yn fuan ar ôl y flwyddyn [[1090]], daeth yn rhan o dir y Normaniad [[Robert Fitzhammofitz Hamo]], fel Arglwydd Morgannwg. Daeth iseldir y cantref yn ardal drwm dan ddylanwad Normanaidd, ond arosodd yr ucheldir, yn arbennig arglwyddiaeth [[Machen]], yn Gymreig iawn dan arglwyddi Cymreig lleol. O [[1347]] ymlaen bu'n un o diroedd y teulu Stafford. Pan ddienyddwyd [[Edward Stafford, Dug Buckingham]], yn [[1521]] meddianwyd GwynllwgGwynllŵg gan Goron Loegr.

[[Categori:Cantrefi CymruCymr`u]]