Maya: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B →‎top: canrifoedd a Delweddau, replaced: 8fed ganrif8g, 3edd ganrif CC3 CC using AWB
Llinell 1:
[[Delwedd:Mayamap.png|300px|thumbbawd|Tiriogaethau'r Maya a'i hen ddinasoedd pwysicaf]]
 
Pobl sy'n byw yn ne [[Mexico]] a rhan ogleddol [[Canolbarth America]] yw'r '''Maya''' ([[Maya Yucateg]]: ''maaya'ob'', [[Sbaeneg]]: ''mayas''). Heddiw, mae rhwng 8 a 9 miliwn ohonynt, yn perthyn i 29 grŵp ethnig gwahanol. Ceir 6 miliwn yn [[Guatemala]], 2,5 miliwn yn Mecsico a rhai miloedd yn [[El Salvador]], [[Belize]] a [[Honduras]]. Yn y cyfnod cyn i'r Ewropeaid gyrraedd yr ardaloedd hyn, roedd gwareiddiad y Maya yn un o wareiddiadau mawr cyfandir America.
 
Credir fod y Maya wedi datblygu diwylliant unigryw erbyn tua 2000 CC yn y [[Sierra de los Cuchumatanes]] yng ngorllewin Guatemala. Nid yw'n eglur ymhle yr oedd y ffîn rhwng y Maya a'u cymdogion, yr [[Olmec]] yn y cyfnod hwnnw. Ceir adeiladau yn dyddio o'r [[3edd ganrif3 CC]] yn [[Cival]] yn Guatemala. Yn ddiweddarach, datblygodd dinasoedd enwog [[Tikal]], [[Palenque]], [[Copán]] a [[Calakmul]].
 
[[Delwedd:Comalcalco.jpg|bawd|chwith|240px|Pyramid yn Comalcalco]]
Llinell 9:
Seilid y diwylliant ar amaethyddiaeth ddatblygedig. Ymhlith yr olion mae [[pyramid]]au a phalasau. Ystyrir eu cerfluniau o'r cyfnod clasurol (tua [[200]]-[[1200]]) ymhlith celfyddyd orau y cyfandir. Roedd eu hysgrifen yn dilyn egwyddor debyg i ysgrifen hieroglyffig [[yr Hen Aifft]].
 
Dechreuodd diwylliant y Maya ddirywio o'r [[8fed ganrif8g]] ymlaen, gyda nifer o ddinasoedd yn mynd yn anghyfannedd. Ceir rhywfaint o dystiolaeth archaeolegol am ryfeloedd yn y cyfnod hwn. Parhaodd y diwylliant ar [[Yucatán (penrhyn)|benrhyn Yucatán]] ac ucheldiroedd Guatemala. Ymhlith dinasoedd enwog Yucatán roedd [[Chichén Itzá]], [[Uxmal]], [[Edzná]] a [[Cobá]]. Yn ddiweddarach, daeth dinas [[Mayapan]] i reoli'r Yucatán, hyd nes bu gwrthryfel yn ei herbyn yn [[1450]].
 
== Y Gorchfygwyr ==