Tectoneg platiau: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
dileu delwedd sy'n amhosibl darllen y testun arno
B canrifoedd a Delweddau, replaced: 20fed ganrif20g using AWB
Llinell 1:
[[Delwedd:Plates tect2 en.svg|bawd|300px|Map o blatiau tectonig y Ddaear.]]
[[Delwedd:Global plate motion 2008-04-17.jpg|thumbbawd|300px|Symudiad y platiau - yn seiliedig ar data lloeren ''Global Positioning System'' (GPS) gan NASA [http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html JPL]. Mae'r fectorau'n dangos maint a chyfeiriad y symudiad.]]
[[Delwedd:Farallon Plate.jpg|thumbbawd|300px|rightdde|Gweddillion Plat Farallon, yn ddwfn oddi fewn i fantell y Ddaear.]]
Damcaniaeth [[daeareg|ddaearegol]] sy'n esbonio symudiadau mawr o fewn [[lithosffer]] [[y Ddaear]] yw '''tectoneg platiau''' (cyfaddasiad o'r term Saesneg ''plate'' ''tectonics'',<ref>{{dyf GPC |gair=tectoneg |dyddiadcyrchiad=26 Tachwedd 2015 }}</ref> a ddaw o'r Lladin Diweddar ''tectonicus'', o'r [[Groeg (iaith)|Roeg]] τεκτονικός sef "yn ymwneud ag adeiladu").{{sfn|Little|Fowler|Coulson|1990}} Mae'r model damcaniaethol hwn wedi'i adeiladu ar sail y cysyniad o symudiad y cyfandiroedd, ac a ddatblygodd ar ddechrau'r [[20fed ganrif20g]]. Derbyniodd y gymuned [[gwyddorau daear]] y ddamcaniaeth yn sgil dilysu'r ffenomen ymlediad gwely'r môr yn y [[1950au]] a'r [[1960au]].
 
Rhennir y lithosffer, sef plisgyn caled mwyaf allanol y blaned (y [[cramen y Ddaear|gramen]] a'r [[Mantell|fantell uwch]]), yn [[rhestr platiau tectonig|blatiau tectonig]]. Mae'n cynnwys saith neu wyth o blatiau mawr (yn dibynnu ar y diffiniad) a nifer o blatiau bychain. Ceir tri math o ffin yn y fan lle mae'r platiau'n cwrdd, a bennir gan eu symudiad cymharol: ffin gydgyfeiriol, ffin dargyfeiriol, a ffawt trawsffurf. Crewyd [[daeargryn]]feydd, [[llosgfynydd]]oedd, ffurfiad [[mynydd]]oedd, a ffurfiad [[ffos gefnforol|ffosydd cefnforol]] ar hyd ffiniau'r platiau, ac maent yn parhau i gael eu creu. Mae symudiad lletraws cymharol y platiau'n amrywio o sero i 100&nbsp;mm bob blwyddyn.{{sfn|Read|Watson|1975}}
Llinell 11:
 
==Ffin plât Tectonig==
[[Image:Ffin Plat Tectonig.JPG|thumbbawd|200px|Ffiniau Platiau Tectonig]]
===Tirffurfiau Ymylon Platiau===
Gwelir nifer o dirffurfiau ar ymylon neu ffiniau [[platiau tectonig]] ar draws y [[byd]].
Llinell 30:
Dwy blat sy'n gwrthdaro â'i gilydd yw ymyl cydgyfeiriol.
 
[[Image:Himalayas.jpg|thumbbawd|200px|rightdde|Golwg o'r Himalayas]]
'''Plat cyfandirol yn gwrthdaro â phlat cefnforol'''<br />
Mae plat cyfandirol yn ysgafnach na'r plat morol ac felly mae'n medru arnofio ar ben y plat cefnforol sy'n drymach a dwysach. Gorfodir hwn i suddo i'r fantell. Wrth suddo mae'n twymo ac yn toddi. Mae hyn yn rhyddhau nwyon a cherrig tawdd sy'n symud yn ôl i'r wyneb trwy wendidau yn y gramen. Os yw'n llwyddo i gyrraedd y wyneb mae'n creu llosgfynyddoedd. Mae symudiadau y platiau yn araf iawn gan fod ffrithiant aruthrol yn atal y symud. Ar ôl amser mae yna ormodedd o wasgedd ac mae'r platiau yn symud gall y symud sydyn yma yn greu daergryn.
Llinell 41:
 
====Ymyl Dargyfeiriol====
[[Image:Oceanic Spreading Ridge.JPG|thumbbawd|200px|rightdde|Dyffryn Hollt]]
''Neu ymyl Adeuladol''<br />
Dwy blat sy'n symyd oddi wrth ei gilydd sy'n creu ymyl adeiladol.