[[Ogof]] [[cynhanes|gynhanesyddol]] wedi'i lleoli ger [[Rhosili]] ar benrhyn [[Gŵyr]] ({{gbmapping|SS951807}}) yw '''Ogof Pafiland''' (neu '''Ogof Pen-y-Fai'''). Mae'n un o gyfres o ogofâu wedi'u cysylltu, ac a fu'n gartref i bobl yn ystod [[Hen Oes y Cerrig Uchaf]]: tua 26,000 o flynyddoedd cyn yr oes bresennol ([[CP]]). Mae'n adnabyddus fel y man lle darganfuwyd sgerbwd "Dynes Goch Pafiland<ref>Hanes Cymru, John Davies, <nowiki>ISBN 0-14-012570-1</nowiki></ref>", y ffosil dynol cyntaf i'w darganfod (1823). Caiff yr ogof ei hystyried fel yr ogof "gyfoethocaf o'r cyfnod hwn (Hen Oes y Cerrig Uchaf) yn Ynys Prydain",<ref>Prehistoric Wales gan Frances Lynch et al. Sutton Publishing Ltd; 2000; tud. 19 Mae'r gyfrol yma'n datgan mai ogof Pafiland yw'r "ogof gyfoethocaf o'r cyfnod hwn (Hen Oes y Cerrig Uchaf) yn Ynys Prydain".</ref> oherwydd natur defodol y claddu. Prin y ceir unrhyw dystiolaeth o fywyd yr adeg hon drwy Ynys Prydain ar wahân i Ogof Pafiland.
