Dewi Sant: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

'''Dewi Sant''' (bl. [[6g]]; bu farw yn [[589]] yn ôl [[Rhigyfarch]]<ref name="ReferenceA">''Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru'', d.e. Dewi Sant.</ref>) yw [[nawddsant]] [[Cymru]]. Ni wyddom lawer amdano ond mae'n eitha sicr iddo fyw yng Nghymru a'i fod yn chwarter Cymro o leiaf; yn ôl Rhigyfarch, [[leian]] o'r enw [[Non]] oedd ei fam, a dresiwiyd gan Sant, Brenin [[Ceredigion]].<ref>''[[Gwyddoniadur Cymru]]'' tud 288;] Gwasg Prifysgol Cymru; Prif Olygydd: John Davies.</ref> Dethlir [[Dydd Gŵyl Dewi]] yn flynyddol ar [[1 Mawrth]]. Nodir yn y Fuchedd Gymraeg [[Llyfr Ancr Llanddewibrefi]] ([[Llyfrgell Bodley, Prifysgol Rhydychen]]) ei bregeth olaf, lle dywedodd, ''"Arglwyddi, frodyr a chwiorydd, byddwch lawen a chedwch eich ffydd a'ch cred, a gwnewch y pethau bychain a glywsoch ac a welsoch gennyf i."''

Yn ôl un traddodiad, cafodd ei eni yn [[Henfynyw]] ger [[Aberaeron]], ond mae traddodiad arall yn cyfeirio at [[Capel Non|Gapel Non]], gerllaw [[Eglwys Gadeiriol Tyddewi]] heddiw. Ei fam oedd y santes [[Non]] a'i dad oedd Sant [[neu Sandde]], brenin Ceredigion.

Mae'n eithaf sicr iddo sefydlu ei abaty yn [[Tyddewi|Nhyddewi]] (yr hen enw oedd Mynyw: Menevia) ac mae cyfeiriad at fynachlog yno mewn [[llawysgrif]] Wyddelig o tua'r flwyddyn [[800]]. Enw arall ar y lle yw Glyn Rhosyn, sy'n gamgyfieithiad o'r Lladin ''vallis rosina'' sydd, o'i gyfieithu'n gywir, yn golygu ''cwm corsiog''.{{angen ffynhonnell}} Mae'n demtasiwn i feddwl am y llecyn fel lle tawel, ond allai hynny ddim fod ymhellach oddi wrth y gwir. Roedd yn groesffordd i deithiau i [[Iwerddon]], [[Cernyw]], [[Llydaw]] gan arwain i Rufain a'r dwyrain a'r gogledd. Mae Eglwys Gadeiriol [[Tyddewi]] ei hun mewn pant ac yn agos i adfeilion Plas yr Esgob.

Ymhlith y traddodiadau niferus am y sant, dywedir iddo gwrdd â [[Sant Padrig]] ar [[Ynys Dewi]], ar arfordir [[Sir Benfro]] ger Tyddewi. Traddodiad arall yw i'r tir godi pan yn pregethu i dyrfa enfawr yn [[Llanddewi Brefi]] gan nad oedd y dorf yn gallu ei weld na'i glywed ac i golomen eistedd ar ei ysgwydd. Yn ôl [[Rhigyfarch]] a llawysgrifau [[Gwyddeleg|Gwyddelig]] o'r [[9g]], bu farw Dewi ar y cyntaf o Fawrth - yn y flwyddyn 589<ref name="ReferenceA"/> - a dyma'r dyddiad y dethlir [[Dydd Gŵyl Dewi|Gŵyl Ddewi]] bob blwyddyn.