Pietro Bembo: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Beirniad, ysgolhaig, a bardd Eidalaidd oedd '''Pietro Bembo''' ([[20 Mai]] [[1470]] – [[18 Ionawr]] [[1547]])<ref name=EB>{{dyf Britannica |url=https://www.britannica.com/biography/Pietro-Bembo |teitl=Pietro Bembo |dyddiadcyrchiad=8 Ebrill 2017 }}</ref> ac hefyd yn [[cardinal (Eglwys Gatholig)|gardinal]], un o [[Marchogion yr Ysbyty|Farchogion yr Ysbyty]], ac un o ffigurau blaenllaw [[y Dadeni Dysg]]. Fel meistr y delyneg a'r [[soned]] Betrarchaidd, Bembo oedd llenor blaenaf [[yr Eidal]] yn y 16g ac fe ddalai'r ffyniant llenyddol a sbardunwyd gan [[Dante]], [[Petrarch]], a [[Boccaccio]] yn y cyfnod cynt. Yn anad dim, beirniad chwaeth a safonwr y llên genedlaethol oedd Pietro Bemboydoedd, a thrwy ei ddylanwad llewyrchodd mudiad y Dadeni ar draws cyfandir Ewrop. CafoddCâi effaithbarddoniaeth barhaolBembo arei ddatblygiadhanwybyddu yrgan iaithy [[Eidaleg]]mwyafrif aco fe'ifeirniaid gofirdiweddarach. Serch hynny, roedd yn un o lenorion dyneiddiol a llyswyr dysgedig amlyca'ramlycaf Dadeniei oes ac fe gafodd effaith barhaol ar ddatblygiad yr iaith [[Eidaleg]].<ref name=EWB/>

Ganwyd yn [[Fenis]] i deulu bonheddig, a chafodd Pietro ei addysg [[dyneiddiaeth|ddyneiddiol]] gan ei dad Bernardo. Llysgennad dros [[Gweriniaeth Fenis|Weriniaeth Fenis]] oedd Bernardo, a chrwydrodd y gŵr a'i fab ar draws yr Eidal: [[Fflorens]], [[Padua]], a [[Messina]]. Dysgodd [[Lladin]] a'r [[Hen Roeg (iaith)|Hen Roeg]] yn rhugl, a dilynai esiampl ei dad wrth werthfawrogi hefyd yr iaith lafar a llên y gwerin. Mynychodd Pietro llysoedd [[Ferrara]] ac [[Urbino]], aac yn Fflorens daeth yn gyfaill i [[Lorenzo il Magnifico]] ac yn ffefryn i'r teulu [[Medici]]. Symudodd i [[Rhufain|Rufain]] ac ym 1513 cafodd ei benodi'n ysgrifennydd a Lladinydd i'r [[Pab Leo X]]. Yn sgil marwolaeth Leo X ym 1521, bu Bembo'n ymddeol i Padua. Cymerodd swyddi hanesydd Fenis ym 1529 a llyfrgellydd [[Eglwys Gadeiriol Sant Marc]] a dechreuodd ysgrifennu hanes ei ddinas enedigol. Cafodd tri mab gan Rufeines, ond fe beidiodd â'i phriodi gan iddo ofni colli ei fywoliaeth eglwysig. Fe'i benodwyd yn gardinal ym 1539 gan y [[Pab Pawl III]], a dychwelodd felly i Rufain i astudio diwinyddiaeth ac hanes clasurol. Er taw llenyddiaeth yn hytrach na'r eglwys oedd gwir alwedigaeth Pietro, ef oedd un o'r cardinaliaid yn fwyaf tebygol o gymryd swydd y pab.<ref name=EWB>{{eicon en}} [http://www.encyclopedia.com/people/philosophy-and-religion/roman-catholic-and-orthodox-churches-general-biographies/pietro#1G23404700558 Pietro Bembo], ''Encyclopedia of World Biography'' (2004). Adalwyd ar Encyclopedia.com ar 8 Ebrill 2017.</ref> Bu farw yn 1547, yn 76 oed. Cyhoeddwyd ei hanes Fenis, 1487–1513 ar ôl ei farwolaeth (Lladin, 1551; Eidaleg, 1552).

Cychwynnodd Bembo'r llenor drwy gyfansoddi [[barddoniaeth delynegol]] yn Lladin, ac hynny mewn mesur caeth o safon uchel. Fe drodd yn hwyrach at iaith lafar [[Tysgani]], gan fabwysiadau cerddi Petrarch yn batrwm i'w waith. Bembo oedd dynwaredwr enwocaf Petrarch, a gelwir yr arfer lenyddol honno yn ''bembismo''.<ref name=EB/> Ysgrifennodd hefyd ymdriniaeth ymddiddanol ar bwnc serch platonig, ''Gli Asolani'' (1505), a'i ysbrydolid gan ''Symposiwm'' [[Platon]]. Honno oedd y rhyddiaith gyntaf yn y Dysganeg gan awdur nad oedd yn hanu o Dysgani.<ref name=EWB/> Cyhoeddwyd casgliad o'i delynegion dan y teitl ''Rime'' ym 1530.

Mae'n debyg taw ''Prose della volgar lingua'' (1525; "Rhyddiaith yn iaith y werin") yw'r gramadeg Eidaleg cynharaf. Yn y gwaith hwnnw, gwnai Bembo ddefnydd o'r ymgom wrth gyfundrefnu orgraff a gramadeg yr iaith genedlaethol i osod normau ar gyfer cywair lenyddol Eidaleg ar batrwm barddoniaeth Petrarch a rhyddiaith Boccaccio. Dadleuodd dros sefydlu Tysganeg y 14g – iaith Petrarch – yn sail i'r Eidaleg lenyddol, a chyda nodweddion tafodiaith Fflorens yn enwedig. Nodai'r llyfr hwn drobwynt yn nadl hir yr iaith genedlaethol (''questione della lingua'').<ref name=EWB/> Gwrthwynebai safbwynt Bembo gan y tra-Ladinwyr, ac hefyd y llu o blaid cywair fodernach. Llwyddodd safonau Bembo i ennill y ddadl erbyn diwedd y 16g.<ref name=EB/>

* Cian, Vittorio. ''Un decennio della vita di M. Pietro Bembo, 1521–1531''. Turin, ItalyTwrin: Loescher, 1885.

* Cian, Vittorio. “Pietro"Pietro Bembo: Quarantun anno dopo.”" ''Giornale storico della letteratura italiana'' 88 (1926): tt. 225–255.

* Dionisotti, Carlo. “Pietro"Pietro Bembo.”" ''Dizionario biografico degli Italiani'' 8 (1966): tt. 133–151.

* Kidwell, Carol. ''Pietro Bembo: Lover, Linguist, Cardinal''. MontrealMontréal: McGill-Queen’s University Press, 2004.

* Mazzacurati, Giancarlo. “Pietro"Pietro Bembo.”" InYn ''Storia della cultura veneta: Dal primo Quattrocento al Concilio di Trento''. Vol.Cyfrol 4. EditedGolygwyd bygan Gianfranco Folena, tt. 1–59. VeniceFenis: N. Pozza, 1980.

* Meneghetti, Gildo. ''La vita avventurosa di Pietro Bembo, umanista, poeta, cortigiano''. VeniceFenis: Tipografia commerciale, 1961.

* Santoro, Mario. ''Pietro Bembo''. Naples, ItalyNapoli: Alberto Morano, 1937.

* Vecce, Carlo. “Pietro"Pietro Bembo.”" InYn ''Centuriæ Latinæ: Cent une figures humanistes de la Renaissance aux Lumières offertes à Jacques Chomarat''. EditedGolygwyd bygan Colette Nativel, tt. 97–107. Travaux d’Humanisme et Renaissance 314. Geneva, SwitzerlandGenefa: Librairie Droz, 1997.