[[Cors]] yng ngorllewin [[Ynys Môn]] yw '''Cors Ddyga''' ([[Saesneg]]: 'Tygai'Malltraeths Marsh'' after the 6th cent. Celtic Saint). Mae wedi'i dynodi'n [[Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig|Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig yng Nghymru]] (SoDdGA neu ''SSSI'') ers 01 Ionawr 1957 fel ymgais [[cadwraeth|gadwraethol]] i amddiffyn a gwarchod y safle.<ref>[http://www.ccgc.gov.uk/landscape--wildlife/protecting-our-landscape/special-landscapes--sites/protected-landscape/sssis/current-sssis-in-wales.aspx?lang=cy-gb Gwefan Cyngor Cefn Gwlad Cymru (bellach 'Cyfoeth Naturiol Cymru');] adalwyd 25 Rhagfyr 2013</ref> Mae ei arwynebedd yn 1359.75 hectar. [[Cyfoeth Naturiol Cymru]] yw'r corff sy'n gyfrifol am y safle.
==Disgrifiad== Cofiwn:- Dwy gors arwahan yw Cors Ddyga (sef llygriad o Cors Tygai) a Gors Malltraeth.
==Disgrifiad==
Ar un adeg roedd Mae Cors Ddyga yn caelymestyn eiar ffurfioochr ganPentre aberBerw a Llangaffo sef yr ochr ddwyreiniol i'r Afon Fawr sef [[Afon Cefni]]. Mae Cors Malltraeth yn ymestyn ar ochr Trefdraeth, Bodorgan i'r dwyraingorllewin o bentref [[Malltraeth]] ac yn ymestyn bron hyd at dref [[Llangefni]] yng nghanol yr ynys. Roedd rhyd Aber Malltraeth pan oedd llanw i mewn yn beryglus iawn ac yn gwneud teithio yn anodd o'rdeSir Fon Fawr i'rgogleddSir ynFon rhanFach. orllewinolYr yrhen ynysynAfon anoddCefni iawnoedd y ffin rhwng Cwmwd Rhosyr a Chwmwd Malltraeth sef rhaniad Cantrefi Mon. DechreuoddCafwyd hyndeddf newidi argau ôly [[1824]],mor a sychu y ddwy gors sef The enclosure Act of Malltraeth Marsh and Cors Ddyga . Dechreuodd hyn newid,pan adeiladwyd Cob Malltraeth ac y dechreuwyd canaleiddioffurfio Afon Cefni newydd ar ganol y dyffryn. Heblaw sythu Afon Cefni ei hun, adeiladwyd dwy ffos fawr o'r enw Afon Fain, un bob ochr i'r afon i sychu y ddwy gors.
Trwy wneud hyn, trowyd y rhan fwyaf o'r gors yn borfa. Bu cloddio am [[glo|lo]] yma am gyfnod, a thrwy i.Gyda'r tirgwaith syrthioyn i mewndod i'r henweithfeydd,ben ffurfiwyd y llynnau a elwir yn "Llynnau Gwaith-glo".
Mae darn sylweddol o ran ddwyreiniol Cors Ddyga yn awr yn warchodfa adar yn perthyn i'r [[RSPB]], sydd wedi gwneud llawer o waith i adfer cynefin corsiog naturiol yma. Nid yw'r warchodfa ar agor i'r cyhoedd yn swyddogol hyd yma,. erbodMae llwybrllwybrau cyhoeddus a ffordd gyhoeddus Lon Gors a Lon Morfa Mawr yn eicroesi chroesiy gors. Trwy weledigaeth Donald Glyn Pritchard ysgrifennydd Cymdeithas Gwarchod Pentre Berw gyda chefnogaeth Cyngor Cymuned Esceifiog,
swyddogion Cyngor Sir Ynys Mon a Menter Mon, Yr Arglwydd Cledwyn o Benrhos a Ieuan Wyn Jones AS a AC cafwyd arian o Ewrop i ail wynebu y ffyrdd sef Lon Gwaith Lon Gors Lon Bach a chreu Maes Parcio cyhoeddus i gerddwyr (a'u cwn) a beicwyr i fwynhau distawrydd Cors Ddyga. Prif ysgogiad y cynllun oedd creu llwybrau gwastad diogel i bobl oedd wedi cael triniaeth calon a chymalau newydd. Mae'r Maes Parcio a'r llwybrau uchod yn cysylltu Lon Las Cefni ac yn hynod o boblogaidd gan bobl yr ynys a'r tir mawr. Agorwyd y Maes Parcio yn gyhoeddus gan blant hynaf Ysgol Esgeifiog a threfnwyd picnic iddynt gan aelodau a chyfeillion y gymdeithas. Noddwyd y dathliad gan Bysiau Gwynfor a D G Pritchard (CGPB.)
