Fersiwn yn ôl 20:23, 23 Tachwedd 2007 golygu Anatiomaros (sgwrs \| cyfraniadau) Awto-batrolwyr 86,744 golygiad →‎Cyfeiriadau: cat ← Cymharer â'r fersiwn gynt		Fersiwn yn ôl 23:58, 28 Ionawr 2008 golygu dadwneud D22 (sgwrs \| cyfraniadau) 889 golygiad BDim crynodeb golygu Cymharer â'r fersiwn dilynol →
Llinell 5: Mae llwybr yr A5 ar draws [[Lloegr]] yn dilyn yn agos iawn i lwybr ''[[Stryd Watling]]'', [[ffordd Rufeining]] o ''Dubris'' ([[Dover]]) i '' Londinium'' ([[Llundain]]), wedyn ymlaen i ''[[Viroconium]]'' (Caerurnas, neu [[Wroxeter]]). Wedi ymadawiad y [[Ymerodraeth Rhufeinig\|Rhufeiniaid]], parhaodd y ffordd, fel y rhan helaeth o'r rhwydwaith Rufeinig. Roedd nifer o [[~~Porthmyn Cymru~~Porthmon\|borthmyn]] o Gymru yn defnyddio'r ffordd i yrru gwartheg i Lundain. Erbyn [[1780]] buasai'r rhan fwyaf ohono wedi dod dan reolaeth [[Tyrpeg]], sef ymddiriedolaethau preifat oedd yn codi toll ar deithwyr er mwyn cynnal y ffyrdd, y ffordd erbyn hyn yn cyrraedd [[~~Amwythig\|~~Yr Amwythig]]. Pan gomisiynwyd [[Thomas Telford]] i wella'r ffordd o Lundain i Gaergybi (gweler isod), 'roedd llai o alw am waith sylweddol yn Lloegr. ==Yr Amwythig i Gaergybi - Ffordd Thomas Telford== [[Image:A5-llwybrhanesyddol.JPG\|bawd\|dde\|224px\|Arwydd yn cofnodi llwybr hanesyddol y ffordd]] 'Roedd gwaith [[Thomas Telford\|Telford]] yn llawer mwy sylweddol o[[Yr Amwythig\|'r [[Amwythig]] i [[Caergybi\|Gaergybi]]. 'Roedd uno [[Prydain Fawr]] gydag [[Iwerddon]] wedi creu galw am gryfhau'r cysylltiad ymarferol rhwng [[Llundain]] a [[Dulyn]]. Wedi sefydlu pwyllgor seneddol, comisiynwyd [[Thomas Telford]] i wella safon y ffyrdd yr holl ffordd o [[Llundain\|Lundain]] i [[Caergybi\|Gaergybi]]. Wedi pasio deddf seneddol arbennig yn y flwyddyn honno, cychwynwyd ar y gwaith ym [[1815]], a pharhaodd nes cwblhau [[Pont y Borth]] yn [[1826]]. Hwn oedd y tro cyntaf i arian cyhoeddus gyllido adeiladu ffyrdd ym Mhrydain ers oes y [[Ymerodraeth Rhufeinig\|Rhufeiniaid]]. Llinell 20: Mae nifer o nodweddion pensaernïol a pheirianyddol ar hyd y daith - cerrig milltir nodweddiadol am bob milltir o'r siwrnai, tollbyrth, giatau gyda chynllun 'codiad haul' arbennig. Adeiladwyd hefyd ''depots'' wedi eu lleoli yn rheolaidd ar hyd y ffordd, sef cilfachau wrth ymyl y ffordd er mwyn cadw graean a nwyddau cyffelyb i gynnal yr wyneb. Mae cyfran sylweddol o'r nodweddion hanesyddol wedi goroesi ar hyd y daith o[[Yr Amwythig\|'r [[Amwythig]] i [[Caergybi\|Gaergybi]], gyda rhannau helaeth yn edrych yn debyg o hyd i'r ffordd wreiddiol. Erbyn heddiw mae'r ffordd wedi ei chydnabod fel heneb sydd yn haeddu cadwraeth. Mae gwaith [[Thomas Telford\|Telford]] hefyd wedi ei brofi i'r eithaf. Ym [[1997]], adeiladwyd "gwelliant" modern ar gost sylweddol yn [[Tŷ Nant\|Nhŷ Nant]], er mwyn osgoi troellau ar ffordd [[Thomas Telford\|Telford]]. Erbyn [[2005]], roedd llithriadau creigiau yn peryglu'r llwybr newydd hwnnw, a bu'n rhaid ei gau dros dro. Er mawr embaras i'r awdurdodau, gorfu iddynt brynu yn ôl ac ail-agor rhan o'r hen ffordd, oedd wedi dangos ei gwerth bron 200 mlynedd ar ôl ei hadeiladu. Llinell 29: O'r [[Bwa Farmor]] yn [[Llundain]], aiff yr A5 ar hyd Ffordd Edgware allan o Lundain. Yma mae'r 'A5' yn diflannu ond pery'r ffordd fel yr A5183 trwy [[St Albans]] nes iddi gyrraedd cyffordd 9 yr [[M1]], lle daw yn A5 unwaith eto. Mae'r ffordd yn parhau trwy [[Dunstable]] i [[Milton Keynes]], lle mae'r A5 presennol yn ffordd osgoi ddeuol ar gyrion y dref, ond y ffordd wreiddiol yn dal i'w gweld ar ei ffurf syth Rufeinig. Ar ôl pasio drwy [[Bwlch Watford\|Fwlch Watford]], mae'n gwyro ychydig i'r gorllewin at [[Atherstone]] (ffordd osgoi arall, ond yr arwydd wreiddiol i [[Caergybi\|Gaergybi]] i'w weld o hyd yng nghanol y pentref), [[Tamworth]] (ffordd osgoi bresennol), [[Cannock]] a [[Telford]]. Yno, tref newydd a enwir ar ôl y peiriannydd, mae'r enw 'A5' yn diflannu am gyfnod eto, wrth i draffig drwodd ymuno a'r [[M54]], ond unwaith eto mae'r ffordd syth wreiddiol i'w gweld. Yn yr [[Yr Amwythig]], roedd y ffordd wreiddiol yn mynd i fewn i'r ddinas dros y Bont Seisnig, ac yn dod allan dros y Bont Gymreig. Mae'r A5 presennol yn wyriad mwy sylweddol fel rhan o ffordd osgoi ddeuol o gwmpas de'r ddinas. Mae ambell i wyriad modern hefyd ar y rhannau o'r ffordd hyd at arfordir [[Cymru]], yn cynnwys pontydd sylweddol o gwmpas [[Y Waun]], unwaith eto gyda'r ffordd wreiddiol yn mynd trwy'r pentref. Yng Nghymru, mae'r A5 presennol yn dilyn yn ffyddlon iawn at lwybr [[Thomas Telford\|Telford]], trwy [[Llangollen\|Langollen]], [[Corwen]], [[Cerrigydrudion]] (gwyriad bychan), a [[Pentrefoelas\|Phentrefoelas]]. Aiff ar draws [[Pont Waterloo]] i mewn i [[Betws-y-Coed\|Fetws-y-Coed]], ymlaen at [[Capel Curig\|Gapel Curig]] wrth godi at uchafion [[Eryri]], heibio [[Tryfan\|Mynydd Tryfan]], [[Llyn Ogwen]] a thrwy [[Nant Ffrancon]] at [[Bethesda\|Fethesda]]. Mae ffordd osgoi o gwmpas [[Bangor]], ac wrth wyro tuag at y cylchdro mae'r A5 presennol yn gadael llwybr [[Thomas Telford\|Telford]], rhan ohoni yn cynnwys tollborth a phont bwyso Lôn Isaf. Ond gan mai'r [[A55]] yw'r fordd osgoi bellach, mae'r A5 yn ailymuno â'r llwybr gwreiddiol trwy [[Bangor\|Fangor]].

A5: Gwahaniaeth rhwng fersiynau