Crogi, diberfeddu a chwarteru: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

O 1351 '''Crogi, diberfeddu a chwarterichwarteru''' oedd y gosb statudol yn Lloegr ar gyfer dynion a dyfarnwyd yn euog o [[Teyrnfradwriaeth|deyrnfradwriaeth]]. <ref>Beadle, Jeremy; Harrison, Ian (2008), Firsts, Lasts & Onlys: Crime, London: Anova Books, ISBN 1-905798-04-0</ref>

</ref>. Felly, yn dilyn ei dal a brawf ym 1283, am ei brad cafodd ei dynnu gan geffyl i'w le dienyddio. Ar gyfer lladd uchelwyr Lloegr cafodd ei grogi yn fyw. Ar gyfer lladd uchelwyr ar ŵyl sanctaidd y Pasg cafodd ei diberfeddu gan losgi ei berfeddion. Am gynllwynio i ladd y brenin mewn gwahanol rannau o'r deyrnas cafodd ei gorff ei chwarteru. Danfonwyd y pedwar rhan o’i gorff i wahanol ddinasoedd yn [[Lloegr]] a chafodd ei ben ei osod ar ben [[Tŵr Llundain|Tŵr Llundain.]]<ref>Bellamy, John (2004), The Law of Treason in England in the Later Middle Ages (Reprinted ed.), Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-52638-8</ref>  Wedi lladd Dafydd ap Gruffudd ddefnyddiwyd crogi, diberfeddu a chwarterichwarteru fel y gosb am bob achos o deyrnfradwriaeth. Ymysg y bobl amlwg i ddioddef y gosb bu

Roedd Syr [[William Wallace]] yn un o arwyr yr [[Yr Alban|Alban]] yn ystod ymgais y Brenin Edward I o Loegr i orchfygu’r wlad. Wedi ei ddal a’i rhoi ar brawf ym 1305, bu'n rhaid iddo wisgo coron o ddail llawryf ar gyfer ei ddienyddiad. Cafodd ei lusgo [[Smithfield]], lle cafodd ei ddienyddio. Cafodd ben ei osod ar Bont Llundain a danfonwyd ei  chwarteri chwarteru i [[Newcastle upon Tyne|Newcastle]], [[Caerferwig]], [[Stirling]] a [[Perth (Yr Alban)|Perth]].<ref>[http://www.nationalwallacemonument.com/sir-william-wallace/The  National Wallace Monument  Sir William Wallace, Guardian of Scotland]</ref>

Roedd Harclay yn un o arweinwyr byddin y brenin [[Edward II, brenin Lloegr|Edward II]] yn y rhyfeloedd yn erbyn yr Alban. Wedi dod yn rhwystredig efo diffyg gweithgarwch y brenin yn erbyn yr Alban penderfynodd nad oedd modd ennill y frwydr a phenderfynodd trafod heddwch efo’r Brenin [[Robert I, brenin yr Alban|Robert Bruce]] ar ei liwt ei hun. Gan nad oedd wedi cael caniatâd y brenin ar gyfer y traddodiadau cafodd ei dedfrydu’n teyrnfradwr heb achos llys a’i grogi, diberfeddu a’i chwarterichwarteru ar [[3 Mawrth]] [[1323]].<ref>[http://www.english-heritage.org.uk/learn/story-of-england/medieval-part-1/andrew-harclay/ English Heritage THE RISE AND FALL OF ANDREW HARCLAY]</ref>

Roedd [[Llywelyn Bren]] yn bendefig Cymreig o [[Senghennydd (pentref)|Senghennydd]] ac yn ddisgynnydd i [[Ifor Bach]]. Roedd Llywelyn wedi bod ar delerau da gyda'r arglwydd Normanaidd lleol [[Gilbert de Clare, Iarll 1af Penfro|Gilbert de Clare]] ond pan fu farw Gilbert cymerodd Pain de Turberville, arglwydd Coety, drosodd a dechreuodd ymddwyn yn drahaus. Cwynodd Llywelyn i [[Edward II, brenin Lloegr|Edward II]], brenin Lloegr, ond heb gael boddlonrwydd. Cododd Llywelyn a'r Cymry lleol mewn gwrthryfel ym mlaenau Morgannwg. Ni pharodd y gwrthryfel am hir gan fod brenin Lloegr a rhai o arglwyddi'r Mers yn anfon nifer o filwyr i Forgannwg i'w gorchfygu. Cymerwyd Llywelyn Bren yn garcharor i Dŵr Llundain lle cafodd ei ddedfrydu i farwolaeth ac oddi yno cafodd ei ddwyn i Gaerdydd a'i ddienyddio.<ref name=":0">[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-LLYW-APG-1317.html Y Bwgraffiadur LLYWELYN ap GRUFFYDD, neu  LLYWELYN BREN  (bu f.  1317  )]  </ref> 

Roedd [[Hugh Despenser]], Barwn 1af Despenser ac [[Arglwyddiaeth Morgannwg|Arglwydd Morgannwg]] yn siambrlen i’r brenin Edward II ac yn ffefryn iddo. Bu rhai yn honni bod Edward a Hugh yn cael perthynas [[hoyw]]. Roedd y frenhines, [[Isabelle o Ffrainc|Isabella]] yn casáu Hugh. Tra bu Isabella yn [[Ffrainc]] i drafod telerau cytundeb rhwng ei gŵr a brenin Ffrainc aeth i berthynas gyda Roger Mortimer. Penderfynodd y ddau i oresgyn Lloegr a disodli’r brenin. Pan ddechreuodd y goresgyniad bu nifer fawr o bendefigion Lloegr yn ochri gyda’r frenhines, ac aeth Dispenser a’r brenin ar ffo. Cawsant eu dal ger [[Castell-nedd|Castell Nedd]], carcharwyd y brenin a gorfodwyd ef i ildio'r goron. Dygwyd Dispenser  i lys yn [[Henffordd|Henffordd,]] un o'r cyhuddiadau a ddygwyd yn erbyn Despenser  oedd ei fod wedi cam ddefnyddio grym y goron i lofruddio  Llywelyn  Bren<ref name=":0" />,  cafwyd yn euog o [[Teyrnfradwriaeth|deyrnfradwriaeth]] a chafodd ei dedfrydu i’w crogi, diberfeddu a’i chwarterichwarteru.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1579006/Abbey-body-identified-as-gay-lover-of-Edward-II.html The Telegraph 31/03/2017 Abbey body identified as gay lover of Edward II]</ref> 

Sgweier o Gaeo, Sir Gaerfyrddin, oedd Llywelyn ap Gruffudd Fychan ac un o arweinwyr lleol Gwrthryfel Owain Glyn Dŵr yn y Deheubarth. Cynlluniodd fagl i dwyllo lluoedd Seisnig oedd yn chwilio am Owain Glyndŵr yn 1401. Cynorthwyodd y twyll Owain i ddianc. Fel cosb am ei weithredoedd, gorchmynodd Harri IV iddo gael ei crogi, diberfeddu a’i chwarterichwarteru tu allan i gastell Llanymddyfri ym mis Hydref o'r un flwyddyn. Halltwyd ei weddillion a'u danfon i drefi eraill yng Nghymru i'w harddangos er mwyn atal gwladgarwyr rhag ymuno â byddin Owain.<ref>[http://www.bbc.co.uk/cymru/hanes/safle/themau/enwogion/llywelynapgruffyddfechan.shtml BBC Cymru Hanes Llywelyn ap Gruffydd Fychan]</ref>

Cyn 1351 roedd y diffyniad o deyrnfradwriaeth yn amwys. Roedd y cyhuddiad o frad yn cael ei selio ar y disgwyliad y byddai pob person yn deyrngar i’w sofran ar bob pwnc, a mater i’r brenin a’i barnwyr oedd pennu os oedd deyrngarwch honno wedi ei dorri.  Bu ustusiaid [[Edward III, brenin Lloegr|Edward III]] yn or-selog wrth ddehongu pa weithgareddau oedd i’w hystyried yn frad. Bu galwadau [[Senedd Lloegr|seneddol]] i egluro'r gyfraith. Mewn ymateb i’r galwadau cyflwynodd Edward ''[[Ddeddf Brad 1351]]''. Gwnaeth y gyfraith newydd gulhau’r diffiniad o frad nag oedd wedi bodoli o'r blaen ac yn rhannu'r hen drosedd [[Ffiwdaliaeth|ffiwdal]] i ddau ddosbarth’ teyrnfradwriaeth a mân frad. Roedd teyrnfradwriaeth yn cael ei gyfyngu i ymdrechion i danseilio awdurdod y brenin trwy ymosod ar ei statws fel sofran a bygwth ei hawl i lywodraethu. Roedd mân frad cyfeirio at y lladd meistr (neu arglwydd) gan ei was, gŵr gan ei wraig, neu [[esgob]] gan ei glerigwr. Byddai dynion a chafwyd yn euog o fân frad yn cael eu llusgo a'u crogi, tra byddai menywod yn cael ei llosgi am y ddwy drosedd.<ref>[https://www.theguardian.com/law/2014/oct/17/treason-act-facts-british-extremists-iraq-syria-isis The Guardian 17/10/2014 Treason Act: the facts]</ref>

Y bobl olaf i gael eu dedfrydu i’w crogi, diberfeddu a’u chwarterichwarteru oedd [[Siartiaeth|siartwyr]] [[Casnewydd]] [[John Frost|John Fros]]<nowiki/>t, [[Zephaniah Williams]] a [[William Jones (Siartydd)|William Jones]] ond cafodd y gosb ei gyfnewid i [[Trawsgludiaeth|drawsgludiaeth]]<ref>[http://www.newportpast.com/nfs/strands/frost/part2.htm Newport Past Chartist Trial 16th January 1840 ''Sentence pronounced by Lord Chief Justice Tindal on John Frost, Zephaniah Williams, William Jones.'']</ref>

Cafwyd gwared â’r gosb yn llwyr o dan [[Deddf Fforffedu 1870|''Ddeddf Fforffedu 1870'']] a  wnaeth pennu crogi<ref>[http://gallery.nen.gov.uk/asset72477_779-vcp.html History  /  19th Century Crime and Punishment  /  Sentences - Hanging  /  '''Last beheading''']</ref>, ac yn y lluoedd arfog saethu, fel yn unig foddion i ddienyddio bradwr; er ni wnaeth y ddeddf cael gwared â hawl y brenin i ofyn am dorri pen troseddwr yn hytrach na’i grogi. Cafodd y gosb o dorri pen ei ddiddymu ym [[1973]]. Cafodd y gosb eithaf ei ddiddymu am lofruddiaeth yng Nghymru a Lloegr ym [[1969]], ond ni chafodd ei ddileu am deyrnfradwriaeth hyd [[1997]] er mwyn caniatáu i [[Prydain Fawr|Brydain]] arwyddo'r [[Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol]].

* William Thomas, [[Llanigon]]. Dienyddwyd ym [[1505]] am fod yn [[Protestaniaeth|Brotestant]] yn ystod teyrnasiad [[Mari I, brenhines Lloegr|Mari I]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c3-THOM-WIL-1554.html Y Bywgraffiadur THOMAS  ,  WILLIAM'''  '''(bu f.  1554  ),]</ref>

* [[Edward Powell]]; offeiriad [[Yr Eglwys Gatholig|Catholig]] ac athro ym [[Prifysgol Rhydychen|Mhrifysgol Rhydychen]] a dienyddwyd ym [[1540]] am wadu cyfreithlondeb priodas [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] ag [[Ann Boleyn|Anne Boleyn]]<ref>Y Bywgraffiadur [http://yba.llgc.org.uk/cy/c-POWE-EDW-1478.html POWELL]  ,  EDWARD'''  '''(  1478?  -  1540  ), diwinydd Pabaidd</ref>

* [[Thomas Salisbury]], mab [[Catrin o Ferain]] am ei ran yng nghynllwyn Babington i roi [[Mari, brenhines yr Alban|Mari Brenhines yr Alban]] ar yr orsedd yn lle [[Elisabeth I, brenhines Lloegr|Elizabeth I]] ym [[1586]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-SALU-LLE-1250.html Y Bywgraffiadur SALUSBURY,  SALISBURY,  SALESBURY  (TEULU),  Llewenni  a  Bachygraig  .]</ref>

* Edward  Jones  o  Blas Cadwgan  ,  sir Ddinbych  teiliwr  i  Fari I  a  meistr y wardrob  i  Elizabeth. Rhan o'r un cynllwyn a Thomas Salisbury<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c3-JONE-EDW-1586.html Y Bywgraffiadur JONES  ,  EDWARD'''  '''(bu f.  1586  ), cynllwynwr]</ref>

* Sant [[Rhisiart Gwyn]] o [[Trefaldwyn|Drefaldwyn]] offeiriad Catholig a dienyddwyd am gynnal [[offeren]] Gatholig. Gan fod y Frenhines Elizabeth I yn Brotestant, ystyrid cynnal offeren Gatholig yn frad yn ei herbyn. [[1584]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-GWYN-RIC-1557.html Y Bywgraffiadur GWYN  ,  RICHARD  (  c. 1537  -  1584  ), neu  RICHARD  WHITE  , merthyr Catholig]</ref>

* Y Bendigaid [[William Davies (offeiriad)|William Davies]] o Groes yn Eirias, [[Sir Ddinbych]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1593]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-DAVI-WIL-1593.html Y Bywgraffiadur DAVIES  ,  WILLIAM'''  '''(bu f.  1593  ), cenhadwr dros grefydd Eglwys Rufain a merthyr .]</ref>

* Sant [[John Roberts (sant)|John Roberts]] o [[Trawsfynydd|Drawsfynydd]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1610]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://wbo.llgc.org.uk/cy/c-ROBE-JOH-1576.html Y Bywgraffiadur ROBERTS  ,  JOHN'''  '''(  1576  -  1610  ), mynach Benedictaidd a merthyr]  </ref>

* [[John Jones, Maesygarnedd]], [[Llanbedr, Gwynedd|Llanbedr]], [[Sir Feirionnydd|Meirionnydd]]; un o’r rai a arwyddodd y warant i ddienyddio'r [[Siarl I, brenin Lloegr a'r Alban|Brenin Siarl I]]. Cafodd ei ddienyddio ym [[1660]] fel teyrnleiddiad.<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-JONE-JOH-1597.html Y Bywgraffiadur JONES  ,  JOHN  ,  Maesygarnedd  ,  sir Feirionnydd  , a'i deulu ‘y brenin-leiddiad’]  </ref>

* David Lewis o’r [[Y Fenni|Fenni]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1679]] am gynnal offeren Gatholig.<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-LEWI-DAV-1617.html Y Bywgraffiadur LEWIS  ,  DAVID  ( alias  Charles Baker  ) (  1617  -  1679  ), Jesiwit a merthyr]</ref>