Gwrtheyrn: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Yn yr ''[[Historia Brittonum]]'', a briodolir i [[Nennius]], ceir fersiwn lawnach o'r stori. Dywed fod y brenin Guorthigirnus wedi croesawu arweinwyr y Saesnon, [[Hengist]] a [[Hors]], ac wedi rhoi ynys Tanet yn rhodd iddynt. Dywedir mai er mwyn cael merch Hengist, [[Alys Rhonwen]] (neu Ronwen), yn wraig y rhoes diroedd iddynt. Yn ôl Nennius gwahoddodd Hengist Wrtheyrn a'i bendefigion i wledd yn ei lys. Ond ystryw oedd y cyfan i lofruddio'r Brythoniaid er mwyn meddianu [[Ynys Prydain]]. Cytunodd Gwrtheyrn, dall yn ei gariad at Ronwen, ond ar yr amod fod pawb yn ddiarfog yn y wledd. Ar air penodedig gan Hengist (''Nemet eour Saxes!'' "Gafaelwch yn eich cyllyll!"), tynnodd y Saeson, oedd yn eistedd bob yn ail â'r Brythoniaid wrth y byrddau, eu cyllyll hirion a lladd tri chant o'r Brythoniaid. Dim ond un pendefig a lwyddodd i ddianc o'r gyflafan, sef [[Eidol]], Iarll [[Caerloyw]]. Ni fu dewis gan Wrtheyrn wedyn ond ildio de Prydain i gyd i'r Sacsoniaid a ffoi a gweddill ei bobl i [[Cymru|Gymru]].

Dywedir iddo ffoi i [[Eryri]] pan ymgryfhaodd y Sacsoniaid. Yno ceisiodd godi caer ar safle [[Dinas Emrys]], ond roedd y gwaith adeiladu yn cael ei chwalu bob nos. Dywedodd ei wŷr doeth wrtho fod rhaid arllwys gwaed bachgen heb dad dros y seiliau. Ceir hyd i fachgen felly yng [[Caerfyrddin|Nghaerfyrddin]], a phan ddygir ef at y brenin, dywed mai Ambrosius yw ei enw. Mae'r bachgen, [[Emrys Wledig]], yn dangos i'r brenin fod llyn oddi tan y gaer lle mae dwy [[draig|ddraig]] yn byw, [[draig goch]] a draig wen, ac mai hwy sy'n achosi i'r seiliau gwympo.