Dewiniaeth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

'''Dewiniaeth''', (hefyd '''dewindabaeth''', '''hudoliaeth''', '''y gelfyddyd''' a '''swyngyfaredd''') yw'r term am ddylanwadu ar ddigwyddiadau, gwrthrychau, pobl a ffenomena trwy foddion goruwchnaturiol, paranormal neu gyfriniol. Gallai hefyd gyfeirio at yr ymarferion a ddefnyddir i wneud hynny, a'r credau sy'n defnyddio'r rhain i esbonio digwyddiadau a ffenomena. Mewn termau [[Ocwlt|ocwltwyrocwlt]]wyr modern, dewino yw'r weithred o gyfuno'r bydol â'r aruchel er mwyn canolbwyntio'r ewyllys fel y caiff ddylanwad ar ddigwyddiad, gwrthrych, a bodau. Yn aml mae [[cyfriniaeth]], [[ocwlt|ocwltiaeth]]iaeth, [[crefydd]], [[gwyddoniaeth]], a [[seicoleg]] yn dylanwadu ar ddewiniaeth.

Yn aml defnyddir technegau i weld pethau'r tu hwnt i'r dewin mewn gofod ac amser, yn bennaf i [[darogan|ddarogan]] y dyfodol. Roedd unwaith adeg yng [[Cymru|Nghymru]] pan fyddai [[darogan]] yn rhan barchus, gydnabyddedig o fywyd cymdeithas, fel mae sylwadau Gerallt Cymro ynglŷn ag [[awenyddion]]<ref name="Thomas Jones 1938">Thomas Jones (cyf.), ''Gerallt Gymro'', Caerdydd, 1938.</ref> a hanes [[Dyn Hysbys|dynion hysbys]] yng Nghymru yn tystio. Yn ôl tystiolaeth gynnar, roedd darogan yn rhan sylfaenol o fywyd crefyddol y [[Celtiaid]], gyda ''vates'' ([[Gâl]]) a ''fili'' ([[Iwerddon]]) yn gyfrifol amdano gan amlaf. Byddai rhai yn derbyn eu gwybodaeth am y dyfodol drwy arsylwadau o ehediadau a galwadau adar. Dull arall ymhlith y Celtiaid oedd darogan yn ôl breuddwydion neu weledigaethau a gafwyd mewn llewyg, neu "swyngwsg",<ref>Griffiths, Kate Bosse; ''[[Byd y Dyn Hysbys]]: Swyngyfaredd yng Nghymru, td 83-84 , Y Lolfa 1977.</ref> sy'n ffurf ar hypnotiaeth.

Ffurf arall ar ddarogan yw [[sêr-ddewiniaeth]] neu "astroleg", sef grŵp o systemau, traddodiadau, a chredoau lle mae gwybodaeth am leoliad [[planed]]au yng nghyswllt [[Cytser|cytseraucytser]]au'r [[Sidydd]] yn galluogi i'r dewin ddeall a dehongli gwybodaeth am bersonoliaethau pobl a rhagddweud eu dyfodol. Ym [[Mesopotamia]] a'r [[Hen Aifft]], roedd dosbarth arbennig o offeiriaid yn astudio'r nefoedd er mwyn ceisio [[darogan]] y dyfodol. Roedd sêr-ddewiniaeth a'r defnydd o [[horosgop]]au yn boblogaidd iawn ymhlith [[Dyn Hysbys|dynion hysbys]] yng Nghymru, a ddefnyddiai hefyd [[daeargoel|ddaeargoel]] i ddarogan y dyfodol.

Yn y [[Gymraeg]] ceir sawl gair sydd naill ai yn gyfystyr â dewiniaeth neu'n gysylltiedig iddi. Mae'r geiriau '''hudo''', '''swyno''', '''cyfareddu''' a '''swyngyfareddu''' i gyd yn awgrymu'r weithred o orfodi ewyllys y dewin ar bobl, bodau neu bethau. Defnyddir y gair '''hud''' fel gair cyffredin am y pŵer goruwchnaturiol y mae'r dewin yn ei geisio, er gall hefyd olygu [[swyn]], sef y fformiwla ddefodol y mae'r dewin yn ei defnyddio i gael effaith benodol. Mae'r gair '''rheibio''', a gysylltir yn draddodiadol â gwrachod, yn disgrifio swyno er mwyn peri niwed neu ddifrod i bersonau a'u heiddo, neu'r dylanwad neilltuol sy'n cadw dyn neu anifail rhag cyflawni ei briod waith, tra mae '''dadreibio''' yn disgrifio ymgais swynol i wrthweithio dylanwadau drwg ar eiddo, nad oes neb yn siŵr sut na pham y daethant.<ref>Griffiths, Kate Bosse; ''[[Byd y Dyn Hysbys]]: Swyngyfaredd yng Nghymru, td 9-10 , Y Lolfa 1977.</ref> Ceir dewiniaeth wen a dewiniaeth ddu, a elwir hefyd y gelfyddyd wen a'r gelfyddyd ddu. Clywir y fath bolareiddio rhwng da a drwg yng ngeiriau [[Giovanni Pico della Mirandola]]; yn ôl yr Eidalwr y mae dwy fath wahanol o ddewiniaeth - y cyntaf yw γοητεια, "Goëtia", dewiniaeth ddu lle mae'r dewin yn cynghreirio gyda chythreuliaid neu ysbrydion drygionus, a'r ail yw Dwyfolwaith, dewiniaeth ddwyfol lle mae'r dewin yn cynghreirio gydag ysbrydion dwyfol, fel angylion a duwiau. O ran ymarferwyr dewiniaeth yn y Gymraeg, ar wahân i [[Gwrach|wrach]] (a '''rheibies''') ceir '''awenyddion''' yn amser [[Gerallt Cymro]], sef daroganwyr tebyg i'r ''divinatores,''<ref> name="Thomas Jones (cyf.), ''Gerallt Gymro'', Caerdydd, 1938.<"/ref> ond [[Dyn Hysbys]] yw'r enw mwyaf cyffredin am ddewiniaid a swynwyr yng [[Cymru|Nghymru]].