Halogen: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Addbot (sgwrs | cyfraniadau) B Bot: Migrating 72 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q19605 (translate me) |
|||
Llinell 43:
|}
Mae'r '''halogenau''' yn gyfres gemegol o [[elfen gemegol|elfennau]]. Mae'r elfennau hyn yn ffurfio grŵp 17 (hen steil:7, VII neu VIIA) o'r [[tabl cyfnodol]]:
[[fflworin]] ('''F'''), [[clorin]] ('''Cl'''), [[bromin]] ('''Br'''), [[ïodin]] ('''I'''), [[astatin]] ('''At''') ac un heb ei ddarganfod hyd yn hyn, [[ununseptiwm]] ('''Uus'''). Ystyr y term halogen yw 'crëwr halwyn', sef rhywbeth sy'n ffurfio [[halwyn]] os caiff ei uno gyda [[metel]].
Mae'r elfennau yn cynnwys [[moleciwl
Elfennau adweithiol iawn yw'r halogenau, felly pan mae gormod o halogen yn bresennol fe allant niweidio neu wenwyno organebau biolegol. Defnyddir clorin ac ïodin fel
diheintyddion ar gyfer steryllu'r cyflenwad dŵr yfed, pyllau nofio, trîn anafiadau, a glanhau llestri ac arwynebau lle mae hylendid yn hanfodol. Maent yn lladd [[bacteria]] a micro-organebau eraill, proses a elwir yn steryllu. Defnyddir eu hadweithedd mewn cannyddion hefyd, ac mae maint sylweddol o glorin yn cael ei ddefnyddio yn y diwidiant papur yn flynyddol i sicrhau fod y papur yn hollol wyn.
Pan gyfunir ïon halid gydag ïon hydrogen unigol, H<sup>+</sup> ffurfir asidau hydrohalig, h.y. HF, HCl, HI, sy'n gyfres nodweddiadol o [[asid
Gall halogenau gwahanol adweithio gyda'i gilydd i ffurfio [[cyfansoddion]] [[rhynghalogen]]. Mae'r cyfansoddion deuatomig (BrF, ICl, ClF ayb) yn debyg iawn i'r halogenau elfennol. Mae cyfansoddion mwy cymhleth yn ffurfio, yn cynnwys llawer o gyfansoddion AB<sub>3</sub>, a rhai uwch (BrF<sub>5</sub>, IF<sub>5</sub>, IF<sub>7</sub>). Mae gan y rhain priodweddau tra gwahanol i'r elfennau, yn cynnwys ymdoddbwyntiau sylweddol uwch.
Mae nifer o gyfansoddion synthetig yn cynnwys atomau halogen fel rhan o'u hadeiledd. Mae nifer o [[plastig|blastigion]] yn cynnwys halogenau, gyda PVC (polyfinylclorid) a PTFE (PolyTetraFflworoEthen) yn ddau o'r rhai mwyaf cyffredin. Yn fiolegol, clorin yw'r halogen pwysicaf, gydag ïonau clorid yn cyfrannu at brosesau gweithredu'r [[ymennydd]]. Defnyddir y mymryn lleiaf o ïodin yn y prosesau o greu rhai hormonau, fel [[thyrocsin]]. Er nad yw bromin na fflworin yn hanfodol ar gyfer bywyd biolegol, credir bod mymryn o fflworid yn cryfhau'r dannedd yn erbyn pydredd.
Gwelir nifer o dueddiadau wrth symud i lawr y grŵp o elfennau, yn cynnwys cynnydd yn yr ymdoddbwynt a'r berwbwynt, a gostyngiad mewn adweithedd ac electronegatifedd.
<table border=0 cellpadding=2 cellspacing=0 width="100%">
Llinell 66:
<td bgcolor="#CCCCFF" align="center">'''Ymdoddbwynt ([[kelvin|K]])'''</td>
<td bgcolor="#CCCCFF" align="center">'''Berwbwynt ([[kelvin|K]])'''</td>
<td bgcolor="#CCCCFF" align="center">'''[[Electronegatifedd]] ([[Graddfa Pauling
</tr>
|