Crogi, diberfeddu a chwarteru: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Oergell (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Manion, replaced: Glyndŵr → Glyn Dŵr using AWB |
||
Llinell 1:
[[Delwedd:BNMsFr2643FroissartFol97vExecHughDespenser.jpg|bawd|333x333px|Diberfeddu Hugh Despenser yr Ieuengaf]]
O 1351 '''Crogi, diberfeddu a chwarteru''' oedd y gosb statudol yn Lloegr ar gyfer dynion a ddyfarnwyd yn euog o [[Teyrnfradwriaeth|deyrnfradwriaeth]].
== Y Gosb ==
Byddai’r troseddwr yn cael:
* Ei glymu i ffrâm bren
* Yn cael ei dynnu gan geffylau i'r man dienyddiad<ref>[http://www.straightdope.com/columns/read/1049/what-do-drawn-and-quartered-and-keelhauling-mean STRAIGHT DOPE What do "drawn and quartered" and "keelhauling" mean?]; adalwyd 6 Mehefin 2917</ref>
* Ei grogi am gyfnod byr neu nes ei fod bron yn farw
▲* Ei anwirio (torri ei [[Organau rhyw|organau rhywiol]])
* Ei ddiberfeddu. Byddai’r [[Coluddion|perfedd]] yn cael ei daflu i dân wrth ymyl y troseddwr fel ei fod yn ei weld a'i glywed yn llosgi
* Ei ddienyddio trwy dorri ei ben
* Torri gweddill ei gorff i bedwar chwarter; byddai’r gweddillion wedyn yn cael eu harddangos mewn mannau amlwg ar draws y wlad fel rhybudd i’r sawl na welodd y gosb.
Llinell 33 ⟶ 27:
Er bod pob un o elfennau’r gosb wedi eu defnyddio yn flaenorol ar gyfer troseddwyr, dyfeisiwyd yr union drefn uchod er mwyn dienyddio'r tywysog [[Dafydd ap Gruffudd]] ar ôl iddo droi yn erbyn y brenin [[Edward I, brenin Lloegr|Edward I]] o Loegr a chyhoeddi ei hun yn [[Tywysog Cymru|Dywysog Cymru]] ac Arglwydd Eryri. Gwylltiwyd Edward gymaint gan wrthryfel Dafydd nes iddo fynnu cosb nofel<ref>[http://www.historyandheadlines.com/the-death-of-dafydd-ap-gruffydd-3-october-1283/ History Headlines The First Nobleman Hung, Drawn and Quartered]
</ref>. Felly, yn dilyn ei ddal a'i roi ar brawf ym 1283, am ei frad cafodd ei lusgo gan geffyl i'w le dienyddio. Fe'i cosbwyd fel a ganlyn: am ladd uchelwyr Lloegr cafodd hanner ei grogi. Am ladd uchelwyr ar ŵyl sanctaidd y Pasg cafodd ei ddiberfeddu gan losgi ei berfeddion o flaen ei lygaid. Am gynllwynio i ladd y brenin mewn gwahanol rannau o'r deyrnas cafodd ei gorff ei chwarteru a'u danfon i bedair wahanol ddinas yn [[Lloegr]] a gosodwyd ei ben ar ben [[Tŵr Llundain
Wedi lladd Dafydd ap Gruffudd defnyddiwyd crogi, diberfeddu a chwarteru fel y gosb am bob achos o deyrnfradwriaeth. Ymysg y bobl amlwg i ddioddef y gosb roedd:
Llinell 45 ⟶ 39:
=== Llywelyn Bren ===
Roedd [[Llywelyn Bren]] yn bendefig Cymreig o [[Senghennydd (pentref)|Senghennydd]] ac yn ddisgynnydd i [[Ifor Bach]]. Roedd Llywelyn wedi bod ar delerau da gyda'r arglwydd Normanaidd lleol [[Gilbert de Clare, Iarll 1af Penfro|Gilbert de Clare]] ond pan fu farw Gilbert cymerodd Pain de Turberville, arglwydd Coety, drosodd a dechreuodd ymddwyn yn drahaus. Cwynodd Llywelyn i [[Edward II, brenin Lloegr|Edward II]], brenin Lloegr, ond heb gael boddlonrwydd. Cododd Llywelyn a'r Cymry lleol mewn gwrthryfel ym mlaenau Morgannwg. Ni pharodd y gwrthryfel am hir gan fod brenin Lloegr a rhai o arglwyddi'r Mers yn anfon nifer o filwyr i Forgannwg i'w gorchfygu. Cymerwyd Llywelyn Bren yn garcharor i Dŵr Llundain lle cafodd ei ddedfrydu i farwolaeth ac oddi yno cafodd ei ddwyn i Gaerdydd a'i ddienyddio.<ref name=":0">[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-LLYW-APG-1317.html Y Bwgraffiadur LLYWELYN ap GRUFFYDD, neu LLYWELYN BREN (bu f. 1317 )]
=== Hugh Despenser yr Ieuengaf ===
Roedd [[Hugh Despenser]], Barwn 1af Despenser ac [[Arglwyddiaeth Morgannwg|Arglwydd Morgannwg]] yn siambrlen i’r brenin Edward II ac yn ffefryn iddo. Bu rhai yn honni bod Edward a Hugh yn cael perthynas [[hoyw]]. Roedd y frenhines, [[Isabelle o Ffrainc|Isabella]] yn casáu Hugh. Tra bu Isabella yn [[Ffrainc]] i drafod telerau cytundeb rhwng ei gŵr a brenin Ffrainc aeth i berthynas gyda Roger Mortimer. Penderfynodd y ddau i oresgyn Lloegr a disodli’r brenin. Pan ddechreuodd y goresgyniad bu nifer fawr o bendefigion Lloegr yn ochri gyda’r frenhines, ac aeth Dispenser a’r brenin ar ffo. Cawsant eu dal ger [[Castell-nedd|Castell Nedd]], carcharwyd y brenin a gorfodwyd ef i ildio'r goron. Dygwyd Dispenser i lys yn [[Henffordd
=== Llywelyn ap Gruffudd Fychan ===
Sgweier o [[Caeo|Gaeo]], [[Sir Gaerfyrddin]], oedd Llywelyn ap Gruffudd Fychan ac un o arweinwyr lleol Gwrthryfel [[Owain Glyn Dŵr]] yn y [[Deheubarth]]. Cynlluniodd fagl i dwyllo lluoedd Seisnig oedd yn chwilio am Owain
== Diwygio’r ddeddf teyrnfradwriaeth ==
Cyn 1351 roedd y diffyniad o deyrnfradwriaeth yn amwys. Roedd y cyhuddiad o frad yn cael ei selio ar y disgwyliad y byddai pob person yn deyrngar i’w sofran ar bob pwnc, a mater i’r brenin a’i barnwyr oedd pennu os oedd y teyrngarwch honno wedi ei dorri. Bu ustusiaid [[Edward III, brenin Lloegr|Edward III]] yn or-selog wrth ddehongu pa weithgareddau oedd i’w hystyried yn frad. Bu galwadau [[Senedd Lloegr|seneddol]] i egluro'r gyfraith. Mewn ymateb i’r galwadau cyflwynodd Edward ''[[Ddeddf Brad 1351]]''. Gwnaeth y gyfraith newydd gulhau’r diffiniad o frad, nag oedd wedi bodoli o'r blaen, gan rannu'r hen drosedd [[Ffiwdaliaeth|ffiwdal]] i ddau ddosbarth, teyrnfradwriaeth a mân frad. Roedd teyrnfradwriaeth yn cael ei gyfyngu i ymdrechion i danseilio awdurdod y brenin trwy ymosod ar ei statws fel sofran a bygwth ei hawl i lywodraethu. Roedd mân frad yn gyfeirio at ladd meistr (neu arglwydd) gan ei was, gŵr gan ei wraig, neu [[esgob]] gan ei glerigwr. Byddai dynion a chafwyd yn euog o fân frad yn cael eu llusgo a'u crogi, tra byddai menywod yn cael eu llosgi am y ddwy drosedd.<ref>[https://www.theguardian.com/law/2014/oct/17/treason-act-facts-british-extremists-iraq-syria-isis The Guardian 17/10/2014 Treason Act: the facts]</ref>
Pasiwyd Deddf Brad newydd yn y Senedd ym 1790 wnaeth cyfnewid y gosb i grogi yn hytrach na llosgi i fenywod<ref>[http://www.legislation.gov.uk/apgb/Geo3/30/48/contents Treason Act 1790 (repealed 30.9.1998)]</ref>. Pasiwyd Deddf Brad arall ym 1814 lle fyddai dynion yn cael eu llusgo a’u crogi i farwolaeth cyn darnio eu cyrff<ref>
Y bobl olaf i gael eu dedfrydu i’w crogi, diberfeddu a’u chwarteru oedd [[Siartiaeth|siartwyr]] [[Casnewydd]] [[
<gallery mode=packed heights=250px>
Delwedd:JohnForstChartist.jpg|John Frost
Llinell 70 ⟶ 64:
== Cymry eraill i ddioddef y gosb ==
* William Thomas, [[Llanigon]]. Dienyddwyd ym [[1505]] am fod yn [[Protestaniaeth|Brotestant]] yn ystod teyrnasiad [[Mari I, brenhines Lloegr|Mari I]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c3-THOM-WIL-1554.html Y Bywgraffiadur THOMAS, WILLIAM (bu f. 1554 ),]</ref>
* [[Edward Powell]]; offeiriad [[Yr Eglwys Gatholig|Catholig]] ac athro ym [[Prifysgol Rhydychen|Mhrifysgol Rhydychen]] a dienyddwyd ym [[1540]] am wadu cyfreithlondeb priodas [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] ag [[Ann Boleyn|Anne Boleyn]]<ref>Y Bywgraffiadur [http://yba.llgc.org.uk/cy/c-POWE-EDW-1478.html POWELL, EDWARD ( 1478? - 1540 ), diwinydd Pabaidd]</ref>
* [[Thomas Salisbury]], mab [[Catrin o Ferain]] am ei ran yng nghynllwyn Babington i roi [[Mari, brenhines yr Alban|Mari Brenhines yr Alban]] ar yr orsedd yn lle [[Elisabeth I, brenhines Lloegr|Elizabeth I]] ym [[1586]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-SALU-LLE-1250.html Y Bywgraffiadur SALUSBURY, SALISBURY, SALESBURY (TEULU), Llewenni a Bachygraig]</ref>
* Edward Jones o Blas Cadwgan , sir Ddinbych teiliwr i Fari I a meistr y wardrob i Elizabeth. Rhan o'r un cynllwyn a Thomas Salisbury<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c3-JONE-EDW-1586.html Y Bywgraffiadur JONES, EDWARD (bu f. 1586 ), cynllwynwr]</ref>
* Sant [[Rhisiart Gwyn]] o [[Trefaldwyn|Drefaldwyn]] offeiriad Catholig a dienyddwyd am gynnal [[offeren]] Gatholig. Gan fod y Frenhines Elizabeth I yn Brotestant, ystyrid cynnal offeren Gatholig yn frad yn ei herbyn. [[1584]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-GWYN-RIC-1557.html Y Bywgraffiadur GWYN , RICHARD ( c. 1537 - 1584 ), neu RICHARD WHITE , merthyr Catholig]</ref>
* Y Bendigaid [[Edward Jones (merthyr)|Edward Jones]] o [[Llanelwy|Lanelwy]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1590]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[[wikisource:
▲* Y Bendigaid [[Edward Jones (merthyr)|Edward Jones]] o [[Llanelwy|Lanelwy]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1590]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[[wikisource:Catholic_Encyclopedia_(1913)/Ven._Edward_Jones|Catholic_Encyclopedia_(1913)/Ven._Edward_Jones]]</ref>
* Y Bendigaid [[William Davies (offeiriad)|William Davies]] o Groes yn Eirias, [[Sir Ddinbych]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1593]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-DAVI-WIL-1593.html Y Bywgraffiadur DAVIES, WILLIAM''' '''(bu f. 1593 ), cenhadwr dros grefydd Eglwys Rufain a merthyr .]</ref>
* Sant [[John Jones (sant)|John Jones]] o [[Clynnog Fawr|Glynnog Fawr]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1598]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=3995 Catholic Online Saints & Angels Saint John Jones]</ref>
* Sant [[John Roberts (sant)|John Roberts]] o [[Trawsfynydd|Drawsfynydd]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1610]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://wbo.llgc.org.uk/cy/c-ROBE-JOH-1576.html Y Bywgraffiadur ROBERTS, JOHN''' '''( 1576 - 1610 ), mynach Benedictaidd a merthyr]
▲* Sant [[John Roberts (sant)|John Roberts]] o [[Trawsfynydd|Drawsfynydd]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1610]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://wbo.llgc.org.uk/cy/c-ROBE-JOH-1576.html Y Bywgraffiadur ROBERTS, JOHN''' '''( 1576 - 1610 ), mynach Benedictaidd a merthyr] </ref>
* [[Philip Powell]] o’r [[Trallong|Trallwng]], [[Sir Faesyfed]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1646]] am gynnal offeren Gatholig<ref>[http://www.thechristianreview.com/catholics-who-were-hung-drawn/ Catholics Who Were Hung, Drawn, and Quartered]</ref>
* [[John Jones, Maesygarnedd]], [[Llanbedr, Gwynedd|Llanbedr]], [[Sir Feirionnydd|Meirionnydd]]; un o’r rai a arwyddodd y warant i ddienyddio'r [[Siarl I, brenin Lloegr a'r Alban|Brenin Siarl I]]. Cafodd ei ddienyddio ym [[1660]] fel teyrnleiddiad.<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-JONE-JOH-1597.html Y Bywgraffiadur JONES , JOHN , Maesygarnedd , sir Feirionnydd, a'i deulu ‘y brenin-leiddiad’]
▲* [[John Jones, Maesygarnedd]], [[Llanbedr, Gwynedd|Llanbedr]], [[Sir Feirionnydd|Meirionnydd]]; un o’r rai a arwyddodd y warant i ddienyddio'r [[Siarl I, brenin Lloegr a'r Alban|Brenin Siarl I]]. Cafodd ei ddienyddio ym [[1660]] fel teyrnleiddiad.<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-JONE-JOH-1597.html Y Bywgraffiadur JONES , JOHN , Maesygarnedd , sir Feirionnydd, a'i deulu ‘y brenin-leiddiad’] </ref>
* David Lewis o’r [[Y Fenni|Fenni]]; offeiriad Catholig a dienyddwyd ym [[1679]] am gynnal offeren Gatholig.<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-LEWI-DAV-1617.html Y Bywgraffiadur LEWIS, DAVID ( alias Charles Baker ) ( 1617 - 1679 ), Jesiwit a merthyr]</ref>
==Nodyn am yr enw==
Y term Saesneg am y gosb yw ''hanged drawn and quartered'', sydd wedi peri peth dryswch, gan fod y llusgo tu nôl i geffyl yn digwydd cyn y crogi<ref>[https://english.stackexchange.com/questions/46631/what-does-drawn-mean-in-hung-drawn-and-quartered English Language & Usage Stack Exchange ''What does “drawn” mean in “Hung, drawn and quartered”''?]</ref>. Mae’r ''Oxford English Dictionary'' yn dweud bod y gair ''drawn'' yn cyfeirio at y weithred o ''lusgo’r'' [[coluddion]] allan o’r corff, yn sicr mae'r drefn yn awgrymu hynny'n gryf<ref>[http://www.oed.com/view/Entry/57568?redirectedFrom=drawn& Oxford English Dictionary ''drawn'' ystyr 5
==Cyfeiriadau==
| |||