Crogi, diberfeddu a chwarteru: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Roedd Syr [[William Wallace]] yn un o arwyr yr [[Yr Alban|Alban]] yn ystod ymgais y Brenin Edward I o Loegr i orchfygu’r wlad. Wedi ei ddal a’i rhoi ar brawf ym 1305, bu'n rhaid iddo wisgo coron o ddail llawryf ar gyfer ei ddienyddiad. Cafodd ei lusgo i [[Smithfield]], lle cafodd ei ddienyddio. Cafodd ei ben ei osod ar Bont Llundain a danfonwyd ei chwarterau i [[Newcastle upon Tyne|Newcastle]], [[Caerferwig]], [[Stirling]] a [[Perth (Yr Alban)|Perth]].<ref>[http://www.nationalwallacemonument.com/sir-william-wallace/The National Wallace Monument Sir William Wallace, Guardian of Scotland]</ref>

Roedd [[Hugh Despenser]], Barwn 1af Despenser ac [[Arglwyddiaeth Morgannwg|Arglwydd Morgannwg]] yn siambrlen i’r brenin Edward II ac yn ffefryn iddo. Bu rhai yn honni bod Edward a Hugh yn cael perthynas [[hoyw]]. Roedd y frenhines, [[Isabelle o Ffrainc|Isabella]] yn casáu Hugh. Tra bu Isabella yn [[Ffrainc]] i drafod telerau cytundeb rhwng ei gŵr a brenin Ffrainc aeth i berthynas gyda Roger Mortimer. Penderfynodd y ddau i oresgyn Lloegr a disodli’r brenin. Pan ddechreuodd y goresgyniad bu nifer fawr o bendefigion Lloegr yn ochri gyda’r frenhines, ac aeth Dispenser a’r brenin ar ffo. Cawsant eu dal ger [[Castell-nedd|Castell Nedd]], carcharwyd y brenin a gorfodwyd ef i ildio'r goron. Dygwyd Dispenser i lys yn [[Henffordd]], un o'r cyhuddiadau a ddygwyd yn erbyn Despenser oedd ei fod wedi cam ddefnyddio grym y goron i lofruddio Llywelyn Bren<ref name=":0" />, cafwyd yn euog o [[Teyrnfradwriaeth|deyrnfradwriaeth]] a chafodd ei dedfryduddedfrydu i’w crogigrogi, diberfeddu a’i chwarteru.<ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1579006/Abbey-body-identified-as-gay-lover-of-Edward-II.html The Telegraph 31/03/2017 Abbey body identified as gay lover of Edward II]</ref>

Sgweier o [[Caeo|Gaeo]], [[Sir Gaerfyrddin]], oedd Llywelyn ap Gruffudd Fychan ac un o arweinwyr lleol Gwrthryfel [[Owain Glyn Dŵr]] yn y [[Deheubarth]]. Cynlluniodd fagl i dwyllo lluoedd Seisnig oedd yn chwilio am Owain Glyn Dŵr yn 1401. Cynorthwyodd y twyll Owain i ddianc. Fel cosb am ei weithredoedd, gorchmynodd [[Harri IV, brenin Lloegr|Harri IV]] iddo gael ei crogigrogi, diberfeddu a’i chwarteru tu allan i gastell [[Llanymddyfri]] ym mis Hydref o'r un flwyddyn. Halltwyd ei weddillion a'u danfon i drefi eraill yng Nghymru i'w harddangos er mwyn atal gwladgarwyr rhag ymuno â byddin Owain.<ref>[http://www.bbc.co.uk/cymru/hanes/safle/themau/enwogion/llywelynapgruffyddfechan.shtml BBC Cymru Hanes Llywelyn ap Gruffydd Fychan]</ref>

Y bobl olaf i gael eu dedfrydu i’w crogi, diberfeddu a’u chwarteru oedd [[Siartiaeth|siartwyr]] [[Casnewydd]] [[John Frost]], [[Zephaniah Williams]] a [[William Jones (Siartydd)|William Jones]] ond cafodd y gosb ei gyfnewidchyfnewid i [[Trawsgludiaeth|drawsgludiaeth]]<ref>[http://www.newportpast.com/nfs/strands/frost/part2.htm Newport Past Chartist Trial 16th January 1840 ''Sentence pronounced by Lord Chief Justice Tindal on John Frost, Zephaniah Williams, William Jones.'']</ref>

Cafwyd gwared â’r gosb yn llwyr o dan [[Deddf Fforffedu 1870|''Ddeddf Fforffedu 1870'']] a wnaeth pennu crogi<ref>[http://gallery.nen.gov.uk/asset72477_779-vcp.html History / 19th Century Crime and Punishment / Sentences - Hanging / Last beheading]</ref>, ac yn y lluoedd arfog saethu, fel yn unig foddion i ddienyddio bradwr; er ni wnaeth y ddeddf cael gwared â hawl y brenin i ofyn am dorri pen troseddwr yn hytrach na’i grogi. Cafodd y gosb o dorri pen ei ddiddymudiddymu ym [[1973]]. Cafodd y gosb eithaf ei ddiddymudiddymu am lofruddiaeth yng Nghymru a Lloegr ym [[1969]], ond ni chafodd ei ddileudileu am deyrnfradwriaeth hyd [[1997]] er mwyn caniatáu i [[Prydain Fawr|Brydain]] arwyddo'r [[Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol]].

* Edward Jones o Blas Cadwgan , sir Ddinbych teiliwr i Fari I a meistr y wardrob i Elizabeth. Rhan o'r un cynllwyn a Thomas Salisbury<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c3-JONE-EDW-1586.html Y Bywgraffiadur JONES, EDWARD (bu f. 1586 ), cynllwynwr]</ref>

* Sant [[Rhisiart Gwyn]] o [[Trefaldwyn|Drefaldwyn]], offeiriad Catholig a dienyddwyd am gynnal [[offeren]] Gatholig. Gan fod y Frenhines Elizabeth I yn Brotestant, ystyrid cynnal offeren Gatholig yn frad yn ei herbyn. [[1584]]<ref>[http://yba.llgc.org.uk/cy/c-GWYN-RIC-1557.html Y Bywgraffiadur GWYN , RICHARD ( c. 1537 - 1584 ), neu RICHARD WHITE , merthyr Catholig]</ref>