Ieithyddiaeth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae ieithyddiaeth, fel pob cangen o wyddioniaethwyddoniaeth, yn faes rhyngddisgyblaethol; fe dynna ar waith mewn meysydd megis [[seicoleg]], [[gwybodeg]], [[cyfrifiadureg]], [[athroniaeth]], [[bywydeg]], [[niwrowyddoniaeth]], [[cymdeithaseg]], [[anthropoleg]], ac [[acwsteg]].

Prif amcan ieithyddiaeth fodern yw disgrifio ac egluro natur iaith. Golyga hyn, uwchlaw popeth, ddod i ddealltwriaeth o'r hyn sydd yn gyffredin i bob iaith, yr hyn sydd yn amrywio rhwng ieithoedd, a'r modd y mae pobl yn dysgu ieithoedd (yn enwedig eu mamieithoedd). Gall pob bod dynol (heblaw am rai achosion patholegol) gyrraedd cymhwysedd ym mha bynnag iaith a siaredir (neu arwyddir) o'i amgylch yn ystod plentyndod, heb angen cyfarwyddant uniongyrchol neu ymwybodol. Er y gall anifeiliaid eraill ddysgu systemau cyfathrebu eu hunain, ni lwyddant i ddysgu iaith ddynol yn yr un modd. Tybia ieithyddion felly mai potensial cynhenid yw'r gallu i ddysgu a defnyddio iaith, yn debyg i'r gallu i gerdded. Anghytunir fodd bynnag ynglŷn âag ehangder y potensial hwn a'i gyfyngiad i iaith yn unig. Cred rhai fod nifer helaeth o osodiadau haniaethol ieithyddol wedi eu amgodiohamgodio yn yr [[ymennydd]]; cred eraill mai cynnyrch gwybyddiaeth gyffredinol ddynol yw iaith. Cytunir serch hynny nad oes gwahaniaethau genetig cryf tu ôl i'r gwahaniaethau ieithyddol a fodolant: gall unrhyw plentynblentyn iach ddysgu unrhyw iaith ddynol a'i amgylchynahamgylchyna, pa bynnag gefndir teuluol neu ethnig sydd ganddo.<ref>Serch hynny, awgryma ymchwil diweddar y gall fiasau genetig gwan, dros nifer o genedlaethau, ddylanwadu ar esblygiad iaith, yn dilyn at ddosbarthiad anddamweiniol o rai nodweddau ieithyddol ar draws y byd. ([http://www.pnas.org/cgi/content/abstract/0610848104v1 Dediu, D. & Ladd, D.R. (2007). Linguistic tone is related to the population frequency of the adaptive haplogroups of two brain size genes, ASPM and Microcephalin, PNAS 104:10944-10949]; crynodeb ar gael [http://www.ling.ed.ac.uk/~s0340638/tonegenes/tonegenessummary.html yma])</ref>

Datblygodd ieithyddiaeth yr ugeinfed ganrif i fod yn "[[strwythuriaeth|strwythuriaethol]]" gan ei bod yn trin iaith fel system gymhleth na chaiff elfen ohoni ystyr neu hunaniaeth ond mewn perthynas ag elfennau eraill y system; dechreuodd y ddealltwriaeth hon o iaith efo gwaith [[Ferdinand de Saussure]] ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg a ddechrau'r ugeinfed. Dominyddwyd ieithyddiaeth ail hanner yr ugeinfed ganrif gan theori [[Gramadeg cynhyrchiol]], sydd yn dilyn gwaith [[Noam Chomsky]], a etifeddodd lawer gan y traddodiad strwythuriaethol (er nad ydyw yn hollol stwythuriaetholstrwythuriaethol yn ystyr llawn Saussure). Mae gramadeg cynhyrchiol yn honni y genir bodau dynol efo gwybodaeth gymhleth ieithyddol a rheola'n gyfyng y broses o ddysgu iaith, neu ieithoedd, ym mhlentyndod. Mae'r theori yn "fodiwlaethol" gan y honna fod y wybodaeth hon yn benodol ieithyddol &mdash; fe fodola felly fowdiwlfodiwl ieithyddol yn yr ymennydd a elwir yn "ddyfais caffaeliad iaith" &mdash; yn hytrach na fod yn gyffredin i wybyddiaeth ddynol. Parha gramadeg gynhyrchiol i ddominyddu'r ddisgyblaeth ddechrau'r unfed ganrif ar hugain; serch hynny, mae theorïau ieithyddol eraill, rhai ohonynt yn anfodiwlaethol, wedi ennill poblogaeth dros y degawdau diwethaf &mdash; mae [[ieithyddiaeth wybyddiaethol]] yn enghraifft amlwg a chymharol lwyddiannus.