Santes Elen Luyddog: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Bu Elen yn ferch i Eudaf pennaeth ar diroedd Erging (gorllewin Sir Henffordd) <ref>Brereton, T.D, 2000, The Book of Welsh Saints, Gyndwr Publishing</ref>Pan oedd hi'n ifanc decrauodd y Pictiaid a'r Gwyddelod ymosod ar gogledd-orllewin Cymru ac aeth Eudaf, gyda'i feibion a'i ferch i gynorthwyo y lluoedd Rhufeinig oedd yn amddiffyn Segontiwm. Yno cwrddodd Elen a [[Macsen Wledig]], yn o arweinyddion Rhufeinig ym Mhrydain. <ref name=":0">Davies, J. Hanes Cymru, 1990, Penguin</ref>Mae un o'r chwedlau yn y [[Mabinogi]] sef 'Breudwyd Macsen' yn adrodd hanes o sut y buont yn cyfarfod. Priododd Elen a Macsen. Yr oedd y ddau yn Cristnogion

MaeMewn chwedl a datblygodd rhai canrifoedd ar ôl ei bywyd dywedwyd fod [[Macsen Wledig]], [[Ymerawdwr Rhufain]], yn breuddwydio ei fod yn teithio i ogledd-orllewin [[Ynys Brydain]], lle mae'n gweld caer ysblennydd wrth aber gyda mynyddoedd gwyllt a choed y tu ôl iddi ac ynys ffrwythlon gyferbyn. Aiff i mewn i neuadd y gaer a gweld gweision yn chwarae [[gwyddbwyll]] a'r forwyn 'decaf erioed' yn eistedd ar 'orsedd orwych'. Mae hi'n codi ac yn dod ato ac mae'n rhoi ei freichiau am ei gwddw. Wrth iddo eistedd gyda hi ar yr orsedd ac ymserchu ynddi, mae twrw'r tariannau'n ymysgwyd yn y gwynt yn ei ddeffro ac mae'r weledigaeth yn diflannu. Mae Macsen yn anfon negeseuwyr allan i bedair ban byd i chwilio am y ferch yn y freuddwyd, ac yn y diwedd maent yn darganfod y gaer a'r forwyn. Maent yn gofyn i'r forwyn briodi Macsen, ond yn y chwedl, mae hi'n gwrthod oni bai'r ymerawdwr ei hun yn dod i'w cheisio. A dyna a wna Macsen a'i wŷr. Glaniant ym Mhrydain a goresgyn yr ynys gan yrru Beli fab Manogan a'i wŷr ar ffo. Elen yw'r ferch ac mae hi'n bywaros gyda'i thad [[Eudaf]] a'i brodyr Cynan ([[Cynan Meiriadog]]) ac Adeon yng Nghaer Seint yn Arfon ([[Segontium]]) yn rhan o'r amddifynniad yn erbyn ymosodiadau o'r gogledd. Mae'n chwedl tlws sy'n cadarnhau fod Elen a Macsen wedi cwrdd yng Nghaernarfon.

Daeth Macsen yn llywodraethwr Rhufeinig ym Mhrydain a pan etholwyd Macsen yn Ymerawdwr gan ei filwyr gadewodd y ddau Ynys Prydain yn y flwyddyn 383. Ar ei taith tua Rhufain cwrddasant â [[Martin o Tours]] ac yn ymdiddori yn y syniadau newydd o Gristnogaeth a daeth o'r Aifft.. Mae Macsen yn gwarchae dinas Rhufain am flwyddyn ,yn aflwyddianus, nes daw brodyr Elen a chriw o ryfelwyr [[Arfon]] i gipio'r ddinas a'i hadfer i Facsen. Collodd Macsen frwydr yn yr Eidal a dienyddiwyd ef yn388.<ref name=":0" /> Ar ol blynyddoeddcyfnod o grwydro ar y cyraeddodd y milwyr oedd ynwedi teithio gyda Macsen, i Lydaw Mae hanner y llu'n dychwelyd i Gymru gydag Adeon a'r lleill yn aros yn Llydaw dan Cynan. Trowyd y hanes hwn yn chwedl dros gyfnod. Cyfeirir at y traddodiad mewn un o'r [[Trioedd Ynys Prydain|Trioedd]] fel un o'r "Tri Chyfor a aeth o'r ynys hon, ac ni ddaeth drachefn yr un onadunt".<ref>Rachel Bromwich, ''Trioedd Ynys Prydein'' (Caerdydd, 1964; arg. newydd 1991), Triawd 35.</ref>[[Delwedd:Heracleum mantegazzianum (Meise) JPG1b.jpg|bawd|[[Ffenigl Elen Luyddog]] (''Heracleum mantegazzianum'') a enwyd ar ôl Elen.]]

.Bu Elen yn un o'r ychydig saint a gofnodir mewn dogfennau cyfoes a bu hithau a'i thylwyth y cynharaf o'r llwythau dylanwadol a weithgar yn oes y Saint,<ref name=":2">Bowen, E.G.1956, The Settlements of the Celtic Saints, Gwasg Prifysgol Cymru</ref>. Heb ei dylanwad y mae'n debygol y buasai Cymru wedi troi yn ôl at paganiaeth fel gwnaeth de-dwyrain Ynys Prydain. <ref name=":2" />