Santes Elen Luyddog: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Bu Elen yn ferch i Eudaf pennaeth ar diroedd Erging (gorllewin Sir Henffordd) <ref>Brereton, T.D, 2000, The Book of Welsh Saints, Gyndwr Publishing</ref>Pan oedd hi'n ifanc decrauodddechrauodd y Pictiaid a'r Gwyddelod ymosod ar gogleddogledd-orllewin Cymru ac aeth Eudaf, gyda'i feibion a'i ferch i gynorthwyocynorthwyo y lluoedd Rhufeinig oedd yn amddiffyn Segontiwm. Yno cwrddodd Elen a [[Macsen Wledig]], yn o arweinyddion Rhufeinig ym Mhrydain. <ref name=":0">Davies, J. Hanes Cymru, 1990, Penguin</ref>. Priododd Elen a Macsen. Yr oedd y ddau yn Cristnogion

Daeth Macsen yn llywodraethwr Rhufeinig ym Mhrydain a pan etholwyd Macsen yn Ymerawdwr gan ei filwyr gadewodd y ddau Ynys Prydain yn y flwyddyn 383. Ar eu taith tua Rhufain cwrddasant â [[Martin o Tours]] ac yn ymdiddori yn y syniadau newydd o Gristnogaeth a daeth o'r Aifft.. Mae Macsen ynwedi rhoi gwarchae o gwmpas dinas Rhufain am flwyddyn ,yn aflwyddianus, nes dawgyda brodyr Elen a chriw o ryfelwyr [[Arfon]] i gipio'r ddinas a'i hadfer i Facsen.. Collodd Macsen frwydr yn yr Eidal a dienyddiwyd ef yn388.<ref name=":0" /> Ar olôl cyfnod o grwydro cyraeddodd y milwyr oedd wedi teithio gyda Macsen, i [[Llydaw|Lydaw]] MaeDychwelodd hanner y llu'n dychwelyd i Gymru gydag Adeon a'rac lleillarhosodd yny aroslleill yn [[Llydaw]] dan Cynan. Trowyd y hanes hwn yn chwedl dros gyfnod. Cyfeirir at y traddodiad mewn un o'r [[Trioedd Ynys Prydain|Trioedd]] fel un o'r "Tri Chyfor a aeth o'r ynys hon, ac ni ddaeth drachefn yr un onadunt".<ref>Rachel Bromwich, ''Trioedd Ynys Prydein'' (Caerdydd, 1964; arg. newydd 1991), Triawd 35.</ref>[[Delwedd:Heracleum mantegazzianum (Meise) JPG1b.jpg|bawd|[[Ffenigl Elen Luyddog]] (''Heracleum mantegazzianum'') a enwyd ar ôl Elen.]]

Erbyn hyn bu gan Elen nifer o blant yn cynnwys tri mab Cystennin (neu Gastyn), Owain a Pheblig a ferch, Sefira.<ref>Chadwick, N. 1960, The Age of Saints in the Early Celtic Church, Llanerch</ref> Dychwelsont i Gymru gan aros gyda'i chyfaill [[Martin o Tours]] yn Gâl ar y ffordd adref. Ar ô dychweled cysylltodd aâ'i deulutheulu yn ne-dwyrain Cymru a teuluoedd pennaethiad eraill oedd wedi cadw at y ffydd Cristnogol gan rhannu y syniadau newydd o fywyd Cristnogol syml mewn cymunedau a dysgodd gan [[Martin o Tours]].<ref>Fraser, D. 1966 Y Goresgynwyr, Gwasg Prifysgol Cymru</ref> Dylanwadodd ei theulu yn arbennig ar deulu pwysig cyfagos; sef tylwyth Brychan. <ref name=":1">Jones,T.T. 1977, The Daughters of Brychan, (cylchgrawn) Brycheiniog Cyf. XVII</ref> Bu'r teulu hwn yn Cristnogion â gadwodd y ffydd er fod lluoedd Rhufain yn cael eu tynnu o Ynys Prydain. Dechrauodd y syniadau a fuasai'n datblygu yn [[Cristnogaeth Geltaidd]] datblygu yn Erging a dwyrain Brycheiniog. <ref name=":0" /> Ymwelodd un o disgyblion Martin a De-ddwyrain Cymru yn 396 gan annog Elen a'i tylwyththylwyth i datblygu eu syniadau newydd. Bu Elen hefyd yn dylanwad pwysig pan sefydlodd Dyfrig, (oedd yn perthyn i'r dau llwyth) fel esgob Henffordd.

Cysylltir Elen yn bennaf gyda de-dwyrain Cymru a bu ei dylanwad hi yn pwysig iawn yno, ond teithiodd llawer a gelwir sawl darn o'r hen ffyrdd Rhufeinig yn 'Sarn Elen'. maeMae bron deugain eglwys wedi cysegru i aelodau ei theulu yn cynnwys Llanbeblig ger Caernafon, Llangystennin ger Colwyn, a dwy eglwys, Llanelen, ym Mhenfro, ond mae'r mwyafrif yn dde-dwyrain Cymru. Un o'r pwysicaf oedd Llangastyn ger Llangors a Talgarth ble bu Gastyn, mab Elen, yn athro i nifer o blant Brychan Brycheiniog.<ref name=":1" /> Merch Elen, Sefira, oedd wraig cyntaf Gwrtheyrn, ac yn fam i Gwrthyfer, a gwrthwynebodd troadigathpenderfyniad ei dad ati ffyrddfod yyn newyddcyfeillgar gyda'r newydd-dyfodiad Eingl-Sacsoniaid ar ôl iddo priod Rowena.

.Bu Elen yn un o'r ychydig saint a gofnodir mewn dogfennau cyfoes a bu hithau a'i thylwyth y cynharaf o'r llwythau dylanwadol a weithgar yn oes y Saint,<ref name=":2">Bowen, E.G.1956, The Settlements of the Celtic Saints, Gwasg Prifysgol Cymru</ref>. Heb ei dylanwad y mae'n debygol y buasai Cymru wedi troi yn ôl at paganiaeth fel gwnaeth de-dwyrain Ynys Prydain. <ref name=":2" />