Y gwahaniaeth rhwng diwygiadau o "Rhyddfeddyliaeth"

Eginodd syniadau'r mudiad a elwir bellach yn Rhyddfeddyliaeth ym Mhrydain yn niwedd yr 17g. Dechreuwyd defnyddio'r gair yn sgil cyhoeddi'r traethawd ''A Discourse of Free-thinking'' (1713) gan y Sais [[Anthony Collins]]. Duwgredwr ac nid anffyddiwr oedd Collins a wrthodai crefydd ddatguddiedig gan arddel [[deistiaeth]]. Fel rheol, credai'r deistiaid mewn creawdwr y bydysawd ond nid bod goruwchnaturiol sy'n ymyrryd mewn materion bydol. Mabwysiadwyd yr enw rhyddfeddylwyr yn [[term mantell|derm mantell]] gan ddeistiaid, anffyddwyr ac amheuwyr eraill i amlygu eu rhyddhâd oddi wrth ragfarnau crefyddol, ac oddi wrth bob cyfundrefn grefyddol. Ym 1718 dechreuwyd cyhoeddi'r papur wythnosol, ''The Freethinker''. Yr oeddRoedd Collins, [[John Toland|Toland]], [[Matthew Tindal|Tindal]], a [[Thomas Morgan (deist)|Morgan]] yn cael eu hystyried yn gampwyr y mudiad, ond hwyrach mai [[David Hume]] a'r [[Henry St John, Is-iarll 1af Bolingbroke|Is-iarll Bolingbroke]] oedd y ddau enwocaf o'i haelodau. Yn Ffrainc, yr oedd [[Voltaire]], [[D'Alembert]], [[Denis Diderot|Diderot]], a [[Helvetius]], yn arweinyddion y dosbarth a wrthwynebent Gristnogaeth yn ei holl ffurfiau. Amlygodd yr un ysbryd ei hun yn yr Almaen yn oes [[Ffredrig Fawr]], a theimlwyd ei ddylanwad i raddau helaeth iawn trwy gyfrwng y wasg, y prifysgolion, ac hyd yn oed y pulpud yn y wlad honno.

Ennynai ymateb amddiffynnol gan gredinwyr o bob math. Cyhoeddwyd llu o atebion i draethodau Collins, Tindal a'r lleill, a rhoddai sawl clerigwr, er enghraifft [[Benjamin Hoadly|yr Esgob Hoadly]], ei bin ar bapur i fynnu'r ffydd a'i hawdurdod fel ei gilydd. Y maeMae [[Charles Caleb Colton|Colton]], yn ei ''Lacon'', yn sylwi ei fod yn ymddangos nad ydyw Rhyddfeddyliaeth yn ei oes yn ddim amgen nag enw arall ar ryddid i beidio gosod y meddwl ar waith. Er gwaetha'r adlach, llwyddodd syniadau'r rhyddfeddylwyr i groesi'r Iwerydd yng ngeiriau [[Tom Paine]] ac eraill. Deistiaeth [[Thomas Jefferson|Jefferson]] ac ambell un arall o'r [[Sefydlwyr yr Unol Daleithiau|Sefydlwyr]] oedd wrth wraidd ymwahanu'r eglwys oddi ar y wladwriaeth yng [[Cyfansoddiad yr Unol Daleithiau|Nghyfansoddiad yr Unol Daleithiau]]. Ceisiwyd creu llywodraeth [[seciwlar]] yn Ffrainc hefyd yn sgil [[y Chwyldro Ffrengig]], ond atgyfnerthai'r gwrthwynebiad gan geidwadwyr megis [[Edmund Burke|Burke]] o ganlyniad i drais yr ymgyrch honno yn erbyn [[yr Eglwys Gatholig]]. Cynhelid y traddodiad rhyddfeddyliol yn y 19g gan athronwyr megis [[John Stuart Mill|Mill]], gwyddonwyr megis [[Charles Darwin|Darwin]] a [[Thomas Huxley|Huxley]], ac areithwyr megis [[Robert Ingersoll]].