Bugail: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Person sy'n bwydo, gwarchod a gofalu am [[defaid|ddefaid]] neu [[gafr|eifr]] yw '''bugail''' (benywaidd: '''bugeiles'''), yn enwedig mewn haid[[praidd]]. Gall y gair hefyd gyfeirio at rhywyn sy'n cynnig arweiniad crefyddol, megis [[gweinidog]].

Mae bugeilio yn un o'r galwedigaethau hynaf, a dechreuodd tua 6,000 o flynyddoedd yn ôl yn [[Asia MinorLeiaf]]. Cadwyd defaid ar gyfer eu [[llefrith]], [[cig]], a'u [[gwlan]] yn arbennig. Daeth defaid a bugeiliaid yn gyffredinggyffredin ar draws [[EurasiaEwrasia]] drost y miliwnmiloedd o flynyddoedd a ddilynodd.

Cafodd rhai defaid eu cyfuno yn y fferm deuluol gydagydag anifeiliaid eraill megis [[mochyn|moch]] a [[iar|ieir]]. Ond, er mwyn cynnal haidpraidd mawr o ddefaid neu eifr, rhaid eu symud o un porfaborfa i'r llall, ac felly datblygodd galwedigaeth y bugail yn ogystal ac ynar arwahanwahân i ffermwr; mewn rhai llefydd arweiniodd hyn at grwpiau cyfan o bobl yn dilyn bywyd bugeiliol [[nomad]]ig neu led-nomadig a cheir llwythau bugeiliol nomadaidd o hyd mewn lleoedd fel [[Canolbarth Asia]] ac [[Iran]]. Swyddogaeth bugail yw i gadwcadw'r haidpraidd gyda'i gilydd ac a'i'w amddiffyn rhag [[blaidd|fleiddiau]] ac ysglyfaethwyr eraill. Rhaid i'r bugail orychwyliooruwchwylio symudiad y defaidpraidd, a cadarnhau euei bodfod yn cyrraedd ardal marchnad mewn pryd ar gyfer [[cneifio]]. Bu'n gyffredin i fugail [[godro|odro]] defaid neu eifr a chynhyrchu [[caws]] gyda'r llefrith; ond dim ond ychydig iawn o fugeiliaid sy'n gwneud hyn erbyn heddiw yn y Gorllewin.

Roedd bugeiliad yn rhan pwysig o'r [[economi]] mewn nifer o [[cymdeithas|gymdeithasau]]; gan eu bod yn gwylio defaid ar gyfer eraill roeddent yn ennill [[cyflog]], yn hytrach na cynnal eu hunain fel ffermwyr. Roedd bugeiliaid yn bobl crwydrol fel rheol, ac felly roedd yn swydd ar gyfer dynion sengl di-blant, nid oeddent yn ran o gymdeithas ac felly roedd yn rhaid recriwtio bugeiliaid yn allanol. Yn aml, roedd bugeiliaid yn feibion ifengaf i werinwyr a oedd yn ffermio, ac felly nid oeddent yn etifeddu tir. Ond mewn rhai cymdeithasau, roedd gan pob teulu un aelod a oedd yn gyfrifol am fugeulio, [[plentyn]] neu hen aelod hŷn o'r teulu nad oedd yn gallu rhoi cymorth gyda'r gwaith caletach ar y fferm; roedd y bugeiliaid rhainhyn yn ran o'r gymdeithas.

ReddRoedd bugeiliaid yn gweithio mewn grŵp fel arfer, yn edrych ar ôl haidpraidd mawr, neu yn cyfuno sawl haidpraidd bychain er mwyn rhannu'r gwaith a'r cyfrifoldeb. GanWeithiau fywbuont yn byw mewn cytiau, neu'n rhannu lle cysgu gyda'r defaid, a prynu eu bwyd gan gymunedau lleol. Yn llai cyffredin, roedd bugeiliaid yn byw mewn cert a oedd yn teithio gyda'r defaidpraidd.

Dim ond mewn rhai ardaloedd y datblygodd bugeilio. Roedd yn fwy effeiloneffeill-lon i dyfu grawn yn hytrach na poriphori defaid yn yr iseldiroedd a'r dyffrynoedd, felly cadwyd defaid yn yr ardaloedd mynyddig garw. Cyn yr oesoeddoes cyfoesbresennol, dim ond mewn ardaloedd megis [[Israel]], [[Gwlad Groeg]], y [[Pyrenees]], y [[Mynyddoedd CarpathianCarpathia]], [[Cymru]] a'r [[Yr Alban|Alban]] yr oedd cadw defaid yn gyffredinbeth cyffredin.