Santes Dwynwen: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

<blockquote>Yn ôl y hanes yr oedd Dwynwen mewn cariad â Maelon, mab pennaeth llwyth arall. Ceisiodd Maelon gymryd mantais rhywiol o'i chariad ond gwrthododd Dwynwen. GwylltiodGwylltiodd Maelon a'i threisio hi "gan ddwyn malais arni yng gŵydd y byd" <ref name=":0" /> Collodd Maelon bob diddordeb ynddi wedyn ("yn troi fel dalptalp o iâ"). Yn ei thrallod dihangodd hi i'r goedwig lle y gweddïodd ar i Dduw ei rhyddhau o'i chariad at Maelon. Gweddïodd yn daer nes blino yn llwyr a syrthio i gysgu. Breuddwydiodd ei bod wedi yfed diod oedd yn ei iacháuhiacháu hi ond fodbod Maelon wedi yfed o'r un diod a'r diod wedi ei droi yn dalp o iâ. Gwnaeth Dwynwen dri chais mewn gweddi. Yn gyntaf, gofynnodd am i MaelonFaelon gael ei ddadmer. Yn ail gofynnodd i Dduw ateb ei gweddïau dros gariadon fel y buasent, naill yn cael dedwyddwch parhaol os oeddent yn caru yn gywir o'r galon, neu yn cael eu iacháuhiacháu o'u nwyd a'u traserch. Yn drydydd gofynnodd am beidio â dymuno priodi byth. Ar ôl i'w dymuniadau caelgael eu gwireddu, daeth Dwynwen yn nawddsant cariadon.<ref>Spencer, R, 1990, Saints of Wales and the West Country, Llannerch</ref></blockquote>

Symudodd Dwynwen gyda'i chwaer Ceinwen i Fôn a oedd wedi goresgyn gan Bictiaid. Mae'n debyg iddynt fynd at berthnasau. Sefydlodd Dwynwen lan ar benrynbenrhyn a elwir heddiw 'Ynys Llanddwyn' ger traeth Niwbwch ond nid oedd yn ynys bryd hynny.<ref>Kidson C, 1994, mewn sgwrs</ref> Ni bu Llanddwyn yn fan anhysbell yn y bumed ganrif fel y mae hi heddiw; y mae'n llai na phum milltir o Aberffraw, un o brif llysoedd Cymru o'r Oes Haearn hyd yr Oesoedd Canol. Bu'n agos hefyd i'r prif llwybr morwrol i Iwerddon o ollewin Ynys Môn i Dun Laoghaire. Bu Dwynwen fyw yn Llanddwyn tan ei marwolaeth yn 460 O.C

* Priodolir iddi y dywediad "nid ennillirenillir calonnau cyn gynted â sirioldeb" a ddyfynnir yng nghân Baring -Gould and Fisher,<ref name=":0">Baring -Gould,s a Fisher, J 1907, Lives of the British Saints, Cymrodorion</ref> er eu bod hwy yn cofnodi fersiwn wahanol o'r hanes. Iolo Morgannwg yw ffynhonnell dywediad arall: 'A glywaist ti chwedl Dwynwen Santes, merch deg Brychan hen? Nid caruaidd ond llawen.' a geir yn [https://archive.org/stream/iolomanuscripts00iologoog/iolomanuscripts00iologoog_djvu.txt llawysgrif 1848]'..