Idolinguo: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) B →Rhagenwau: Rhedeg AWB i glirio gwallau using AWB |
Disgrifiad sylfaenol sut mae'r iaith Ido'n gweithio. Nid y gramadeg llawn. |
||
Llinell 1:
Datblygiad o'r [[iaith artiffisial]] ryngwladol [[Esperanto]] yw '''Ido''' neu '''Idolinguo'''. '''Uniono por la Linguo Internaciona Ido''' ('''ULI'''), Undeb yr Iaith Ryngwladol Ido (ULI) yw'r undeb swyddogol ar gyfer y mudiad dros ddatblygu’r iaith Ido. Gyda'i bencadlys yn [[Amsterdam]], yn [[Yr Iseldiroedd]], ei brif swyddogaeth yw hyrwyddo'r iaith, trefnu [[Idolingo|cynadleddau]] blynyddol lle mae siaradwyr Ido yn cwrdd, a chyhoeddi'r cylchgrawn ''Progreso'' (=cynnydd) a ddechreuwyd ym 1908 gan [[Louis Couturat]], un o sefydlwyr y mudiad a fu farw ym 1914. Yn gyfoes (2008) mae cynrychiolwyr o 23 o wledydd yn aelodau swyddogol o'r undeb.
== '''Gwyddor Ido a’r ynganiad''' ==
Llinell 10:
== Ynganu llafariaid ==
Yngenir y llafariaid fel a ganlyn: '''a, e, i, o''' = fel yn Gymraeg; '''u''' = fel '''w''' yn y gair Cymraeg '''''pwn'''''.
Dylid nodi, mewn geiriau o ddwy syllaf neu fwy, fod '''i''' yn troi’n hanner cytsain, felly mae '''ia''' yn swnio fel '''''ya''''', '''ie''' = fel '''''ye''''', '''ii''' = fel '''''yi''''', '''io''' = fel '''''yo''''', '''iu''' = fel '''''yu'''''.
Dylid nodi hefyd, mewn geiriau o ddwy syllaf neu fwy, fod '''u''' yn troi’n hanner cytsain, felly mae '''ua''' yn swnio fel '''''wa''''', '''ue''' = fel '''''we''''', '''ui''' = fel '''''wi''''', '''uo''' = fel '''''wo''''', '''uu'''= fel '''''wu'''''.
'''Hyd llafariaid:''' Nid oes rheol pendant, felly
== Deuseiniaid ==
Ceir y deuseiniaid canlynol yn Ido: '''au''' = fel '''aw''' yn Gymraeg, '''eu''' = fel '''ew''' yn Gymraeg.
'''Pwyslais''': Fel yn Gymraeg pwysleisir geiriau ar y goben (sillaf olaf ond un) e.e. '''
▲Hyd llafariaid: Nid oes rheol pendant, felly dylid anelu at ynganu llafariaid mewn modd rhywle rhwng ‘hir’ a ‘byr’.
== '''Geirfa''' ==
Mae geirfa’r iaith Ido yn seiliedig ar ryw 10,000 o wreiddiau, gwreiddiau sy’n gyffredin i nifer o ieithoedd fel yn yr enghreifftiau canlynol: Ffrangeg 91%, Eidaleg 83%, Sbaeneg 79%, Saesneg 79%, Almaeneg 61%, Rwsieg 52%.
'''Geirfa ehangach'''. Mae’r iaith yn defnyddio dros 60 o ôl-ddodiaid a rhag-ddodiaid i ehangu’r eirfa ac adeiladu geiriau mwy cymhleth. Dyma gwpl o enghreifftiau: '''’des-‘''' sy’n rhoi’r ystyr croes i air e.e. '''facila''' = ''hawdd''''', des-facila''' = ''anodd''; '''‘-ed’''' sy’n cyfieithu’r terfyniad Cymraeg ‘-aid’ h.y. ‘llawn’ e.e. '''taso''' = ''cwpan'', '''tasedo''' = cwpanaid, '''boteledo de vino''' = ''potelaid o win''; '''‘-ey’''' sy’n dynodi ‘lle’ ar gyfer rhywbeth e.e. '''kavalo''' = ''ceffyl'', '''kavaleyo''' = ''stabal''.
== '''Rhagenwau ''' ==
'''me''' = fi
== '''[[Berfau]]''' ==
Mae modd creu nifer o amserau eraill, ond yn sylfaenol defnyddir y terfyniadau canlynol: amser presennol '''-as''', amser gorffennol '''-is''', amser dyfodol '''-os''', amser amodol '''-us'''. e.e.
'''Me havas tri libri''' = ''Mae tri llyfr gyda fi''; '''Ni skribis letro a tu''' = ''Ysgrifennon ni lythyr atat ti''; '''Nivos morge''' = ''Bydd hi’n bwrw eira yfory''; '''La infanti helpus''' = ''Basai’r plant yn helpu.''
'''Negyddol'''. Defnyddir y gair '''‘ne’''' i ffurfio’r negyddol e.e. '''Me ne esas richa''' = ''Dw i ddim yn gyfoethog''.
'''Cwestiynau.''' Defnyddir y gair '''‘ka’''' sy’n cyfateb â geiryn gofynnol ''‘A’'' Cymraeg e.e. '''Ka tu prizus glasedo de aquo ?''' = ''A hoffet ti wydraid o ddŵr ?''
'''Gorchmynion.''' Defnyddir y terfyniad '''‘-ez’''' e.e. '''Sidez hike !''' = ''Eisteddwch yma !'' ; '''Ne parolez !''' = ''Peidiwch â siarad !''
▲Pwyslais: Fel yn Gymraeg pwysleisir geiriau ar y goben e.e. '''kavalo =''' ''ceffyl'', ond mae geiriau sy’n gorffen â’r terfyniadau '''-ar, -ir, -or''' yn eithriad ac mae’r pwyslais yn disgyn arnyn nhw eu hunain e.e. ama'''r =''' ''caru'''''.'''
Fel yn Gymraeg does dim bannod amhendant. Y fannod bendant yw '''‘la’'''. e.e. '''kafeo''' = ''coffi'', '''la kafeo''' = '''y coffi'''.
▲'''me''' = fi ''' tu''' = ti '''vu''' = chi (unigol) '''ilu''' = ef (person) '''elu''' = hi (person) '''olu''' = yn cyfateb i’r gair ‘it’ yn Saesneg '''lu''' = rhagenw trydydd person unigol di-genedl, h.y. ‘hi’ neu ‘fe’
Mae pob enw unigol yn terfynu â’r llythyren -'''o'''
== '''Ansoddeiriau''' ==
▲=== Enwau ===
Mae siaradwyr Ido yn rhydd i osod yr ansoddair o flaen neu ar ôl yr enw, ond mae o flaen yn fwy cyffredin. Y terfyniad ar gyfer ansoddeiriau yw '''‘-a’''' e.e. '''granda domo''' = ''tŷ mawr'', '''granda domi''' = ''tai mawr'', '''bruna hari''' = ''gwallt brown'', '''salado fresha''' = ''salad ffres'', '''La yuna familio habitas en mikra urbo an la bordo di la maro''' = ''Mae’r teulu ifanc yn byw mewn tref fach ar lan y môr.''
▲Mae pob enw unigol yn terfynu â’r llythyren -'''o''' e.e. '''kato''' = cath (niwtral o ran cenedl), '''infanto''' = plentyn, '''tablo''' = bwrdd, '''domo''' = tŷ, a'''rboro''' = coeden.
== '''Adferfau''' ==
Y terfyniad ar gyfer adferfau yw ‘'''-e’'''. Gellir troi ansoddair yn adferf fel a ganlyn: ''' lenta''' = ''araf'', '''lente''' = ''yn araf''; '''rapida''' = ''cyflym'', '''rapide''' = ''yn gyflym '' e.e. '''Elu natis lente trans la rivero''' = ''Nofiodd hi yn araf dros yr afon.''{{eginyn iaith}}
[[Categori:Esperanto]]
|