Idolinguo: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau)
B →‎Rhagenwau: Rhedeg AWB i glirio gwallau using AWB
Cabangwyn (sgwrs | cyfraniadau)
Disgrifiad sylfaenol sut mae'r iaith Ido'n gweithio. Nid y gramadeg llawn.
Llinell 1:
Datblygiad o'r [[iaith artiffisial]] ryngwladol [[Esperanto]] yw '''Ido''' neu '''Idolinguo'''. '''Uniono por la Linguo Internaciona Ido''' ('''ULI'''), Undeb yr Iaith Ryngwladol Ido (ULI) yw'r undeb swyddogol ar gyfer y mudiad dros ddatblygu’r iaith Ido. Gyda'i bencadlys yn [[Amsterdam]], yn [[Yr Iseldiroedd]], ei brif swyddogaeth yw hyrwyddo'r iaith, trefnu [[Idolingo|cynadleddau]] blynyddol lle mae siaradwyr Ido yn cwrdd, a chyhoeddi'r cylchgrawn ''Progreso'' (=cynnydd) a ddechreuwyd ym 1908 gan [[Louis Couturat]], un o sefydlwyr y mudiad a fu farw ym 1914. Yn gyfoes (2008) mae cynrychiolwyr o 23 o wledydd yn aelodau swyddogol o'r undeb.
Datblygiad o'r [[iaith artiffisial]] ryngwladol [[Esperanto]] yw '''Ido''' neu '''Idolinguo'''.
 
== '''Gwyddor Ido a’r ynganiad''' ==
Llinell 10:
 
== Ynganu llafariaid ==
Yngenir y llafariaid fel a ganlyn: '''a, e, i, o''' = fel yn Gymraeg; '''u''' = fel '''w''' yn y gair Cymraeg '''''pwn'''''.
 
'''a, e, i, o''' = fel yn Gymraeg; '''u''' = fel '''w''' yn y gair Cymraeg '''''pwn'''''.
 
Dylid nodi, mewn geiriau o ddwy syllaf neu fwy, fod '''i''' yn troi’n hanner cytsain, felly mae '''ia''' yn swnio fel '''''ya''''', '''ie''' = fel '''''ye''''', '''ii''' = fel '''''yi''''', '''io''' = fel '''''yo''''', '''iu''' = fel '''''yu'''''.
 
Dylid nodi hefyd, mewn geiriau o ddwy syllaf neu fwy, fod '''u''' yn troi’n hanner cytsain, felly mae '''ua''' yn swnio fel '''''wa''''', '''ue''' = fel '''''we''''', '''ui''' = fel '''''wi''''', '''uo''' = fel '''''wo''''', '''uu'''= fel '''''wu'''''.
 
'''Hyd llafariaid:''' Nid oes rheol pendant, felly dylid aneluanelir at ynganu llafariaid mewn modd rhywle rhwng ‘hir’ a ‘byr’.
 
== Deuseiniaid ==
Ceir y deuseiniaid canlynol yn Ido: '''au''' = fel '''aw''' yn Gymraeg, '''eu''' = fel '''ew''' yn Gymraeg.
 
'''Pwyslais''': Fel yn Gymraeg pwysleisir geiriau ar y goben (sillaf olaf ond un) e.e. '''kavalokandelo =''' ''ceffylcannwyll'', ond mae geiriau sy’n gorffen â’r terfyniadau '''-ar, -ir, -or''', sef y terfyniadau berfenwol, yn eithriad, ac mae’rgyda’r pwyslais yn disgyn arnynar y sillaf nhwolaf euei hunainhunan e.e. ama'''ramar =''' ''caru''''', helpar =''' ''helpu''''', peskar =''' ''pysgota'''''.'''
Hyd llafariaid: Nid oes rheol pendant, felly dylid anelu at ynganu llafariaid mewn modd rhywle rhwng ‘hir’ a ‘byr’.
 
== '''Geirfa''' ==
Mae geirfa’r iaith Ido yn seiliedig ar ryw 10,000 o wreiddiau, gwreiddiau sy’n gyffredin i nifer o ieithoedd fel yn yr enghreifftiau canlynol: Ffrangeg 91%, Eidaleg 83%, Sbaeneg 79%, Saesneg 79%, Almaeneg 61%, Rwsieg 52%.
 
'''Geirfa ehangach'''.  Mae’r iaith yn defnyddio dros 60 o ôl-ddodiaid a rhag-ddodiaid i ehangu’r eirfa ac adeiladu geiriau mwy cymhleth. Dyma gwpl o enghreifftiau: '''’des-‘''' sy’n rhoi’r ystyr croes i air e.e. '''facila''' = ''hawdd''''', des-facila''' = ''anodd''; '''‘-ed’''' sy’n cyfieithu’r terfyniad Cymraeg ‘-aid’ h.y. ‘llawn’ e.e. '''taso''' = ''cwpan'', '''tasedo''' = cwpanaid, '''boteledo de vino''' = ''potelaid o win''; '''‘-ey’''' sy’n dynodi ‘lle’ ar gyfer rhywbeth e.e. '''kavalo''' = ''ceffyl'', '''kavaleyo''' = ''stabal''.
 
== '''Rhagenwau ''' ==
 '''me''' = fi    ''' tu''' = ti     '''vu''' = chi (unigol)       '''ilu''' = ef (person)     '''elu''' = hi (person)     '''olu''' = yn cyfateb i’r gair ‘it’ yn Saesneg     '''lu''' = rhagenw trydydd person unigol di-genedl, h.y. ‘hi’ neu ‘fe’     '''ni''' = ni     '''vi''' = chi (lluosog)   ''' li''' = nhw
 
== '''[[Berfau]]'''  ==
Mae modd creu nifer o amserau eraill, ond yn sylfaenol defnyddir y terfyniadau canlynol: amser presennol '''-as''', amser gorffennol '''-is''', amser dyfodol '''-os''', amser amodol '''-us'''. e.e.
 
'''Me havas tri libri''' = ''Mae tri llyfr gyda fi'';  '''Ni skribis letro a tu''' = ''Ysgrifennon ni lythyr atat ti'';  '''Nivos morge''' = ''Bydd hi’n bwrw eira yfory'';  '''La infanti helpus''' = ''Basai’r plant yn helpu.''  
 
'''Negyddol'''.  Defnyddir y gair '''‘ne’''' i ffurfio’r negyddol e.e. '''Me ne esas richa''' = ''Dw i ddim yn gyfoethog''.
 
'''Cwestiynau.'''  Defnyddir y gair '''‘ka’''' sy’n cyfateb â geiryn gofynnol ''‘A’'' Cymraeg e.e. '''Ka tu prizus glasedo de aquo ?''' = ''A hoffet ti wydraid o ddŵr ?''
 
'''Gorchmynion.'''  Defnyddir y terfyniad '''‘-ez’''' e.e. '''Sidez hike !''' = ''Eisteddwch yma !'' ; '''Ne parolez !''' = ''Peidiwch â siarad !''
Pwyslais: Fel yn Gymraeg pwysleisir geiriau ar y goben e.e. '''kavalo =''' ''ceffyl'', ond mae geiriau sy’n gorffen â’r terfyniadau '''-ar, -ir, -or''' yn eithriad ac mae’r pwyslais yn disgyn arnyn nhw eu hunain e.e. ama'''r =''' ''caru'''''.'''
 
=== Rhagenwau'''Y =fannod''' ==
Fel yn Gymraeg does dim bannod amhendant. Y fannod bendant yw '''‘la’'''. e.e. '''kafeo''' = ''coffi'', '''la kafeo''' = '''y coffi'''.
'''me''' = fi   ''' tu''' = ti    '''vu''' = chi (unigol)     '''ilu''' = ef (person)    '''elu''' = hi (person)    '''olu''' = yn cyfateb i’r gair ‘it’ yn Saesneg    '''lu''' = rhagenw trydydd person unigol di-genedl, h.y. ‘hi’ neu ‘fe’    
 
=== '''Enwau =''' ==
'''ni''' = ni     '''vi''' = chi (lluosog)   ''' li''' = nhw
Mae pob enw unigol yn terfynu â’r llythyren -'''o'''    e.e. '''kato''' = ''cath'' (niwtral o ran cenedl), '''katino''' = ''cath fenyw'', '''katulo''' = ''cath wryw'', '''infanto''' = ''plentyn'', '''tablo''' = ''bwrdd'', '''domo''' = '''', a'''rboro''' = ''coeden''.  Mae pob enw lluosog yn terfynu â’r llythyren -'''i'''   e.e. '''kati''' = ''cathod'', i'''nfanti''' = ''plant'', '''tabli''' = ''  byrddau'', '''domi''' = ''tai'', '''arbori''' = ''coed''.
 
== '''Ansoddeiriau''' ==
=== Enwau ===
Mae siaradwyr Ido yn rhydd i osod yr ansoddair o flaen neu ar ôl yr enw, ond mae o flaen yn fwy cyffredin. Y terfyniad ar gyfer ansoddeiriau yw '''‘-a’''' e.e. '''granda domo''' = ''tŷ mawr'',  '''granda domi''' = ''tai mawr'',  '''bruna hari''' = ''gwallt brown'',  '''salado fresha''' = ''salad ffres'',  '''La yuna familio habitas en mikra urbo an la bordo di la maro''' = ''Mae’r teulu ifanc yn byw mewn tref fach ar lan y môr.''
Mae pob enw unigol yn terfynu â’r llythyren -'''o'''   e.e. '''kato''' = cath (niwtral o ran cenedl), '''infanto''' = plentyn, '''tablo''' = bwrdd, '''domo''' = tŷ, a'''rboro''' = coeden.
 
== '''Adferfau'''  ==
Mae pob enw lluosog yn terfynu â’r llythyren -'''i'''   e.e. '''kati''' = cathod, i'''nfanti''' = plant, '''tabli''' = byrddau, '''domi''' = tai, '''arbori''' = coed.{{eginyn iaith}}
Y terfyniad ar gyfer adferfau yw ‘'''-e’'''. Gellir troi ansoddair yn adferf fel a ganlyn: ''' lenta''' = ''araf'',  '''lente''' = ''yn araf'';  '''rapida''' = ''cyflym'',  '''rapide''' = ''yn gyflym '' e.e. '''Elu natis lente trans la rivero''' = ''Nofiodd hi yn araf dros yr afon.''{{eginyn iaith}}
 
[[Categori:Esperanto]]