Rhoi'r bleidlais i ferched yng Nghymru: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

<span>Yn hanesyddol, mae rhoi'r bleidlais i ferched yng Nghymru wedi ei wthiogwthio i'r cyrion oherwydd amlygrwydd cymdeithasau a grwpiau gwleidyddol yn [[Lloegr]] a arweiniodd at ddiwygio'r drefn bleidleisio i ferched ym Mhrydain. Er hynny, roedd grwpiau ac unigolion o Gymru yn ddylanwadol iawn yng Nghymru a thu hwnt.<br>

Yn [[Dowlais]], wrth galon y diwydiant haearn, roedd [[Rose Mary Crawshay]], o Loegr yn wreiddiol ac yn wraig i [[Robert Thompson Crawshay]] yn rhoi llawer o'i amser i waith gwirfoddol.{{sfn|John|1991|p=56}} Agorodd ceginau cawl, sefydlodd saith llyfrgell yn yr ardal ond ar wahân i'r gwaith hyn roedd yn cael ei adnabod fel ffeminist cadarn.{{sfn|John|1991|pp=56-57}}{{sfn|Draisey|2004|p=136}} Yn 1866, arwyddodd hi a 25 dynes arall o Gymru, y ddeiseb cyntaf i roi'r bleidlais i ferched.

{{sfn|Crawford|2013|p=214}} Un digwyddiad pwysig ddigwyddodd yn ystod y cyfnod hwn oedd y penderfyniad yn 1884 gan genhadon [[Aberdâr]], Merthyr a Chymdeithas Pyllau Glo ardal Dowlais i gefnogi cyfres o ddarlithoedd gan JeanetteJ[[eanette Wilkinson]] ar hawliau merched i bleidleisio. Dyma'r cofnod cyntaf sydd wedi'i recordio o ddiddordeb dynion Cymru mewn cefnogi rhoi'r bleidlais i ferched.

Yn 1897 gwelwyd seiliau National Union of Women's Suffrage Societies (NUWSS) o dan arwenyddiaeth [[Millicent Fawcett]].{{sfn|Cook|Evans|1991|p=166}} Ni sefydlwyd cangen NUWSS yng Nghymru nes 1907 a hynny mewn cyfarfod yn Llandudno. Daeth Mrs Walton-Evans yn lywydd y gell.{{sfn|Lawson-Reay|2015|pp=10-14}} Dechreuodd ganghennau eraill agor dros Gymru: Caerdydd yn 1908, a Rhyl

Roedd [[Undeb Cymdeithasol a Gwleidyddol y Merched|Undeb Cymdeithasol a Gwleidyddol y merched]] (neu'r WSPU) yn fwy ymosodol o symudiad y [[swffraget]] ac nid oedd yn gryf yng Nghymru. {{sfn|Beddoe|2000|p=43}} Yn 1913 roedd pum cangen yng Nghymru o'i gymharu â 26 cangen ar gyfer yr NUWSS. Serch hynny, roedd yr WSPU wedi bod yn weithredol yn hybu ei hun yng Nghymru ymhellach cyn â [[Emmeline Pankhurst]] a [[Mary Gawthorpe]] yn cynnal cyfarfodydd drwy Gymru yn 1906.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=169}}<ref>{{Cite web|url=http://www.westerntelegraph.co.uk/news/nostalgia/12883193.Use_your_vote__the_Suffragette_movement_in_Pembrokeshire_remembered/|title=Use your vote: the Suffragette movement in Pembrokeshire remembered|date=10 April 2015|access-date=7 February 2016|publisher=Western Telegraph|last=Sayers|first=Joanna}}</ref>

Gwelwyd yn 1912 gynnydd mewn gweithredu ymosodol yng Nghymru.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=174}} Amharodd yr WPSU ar araith [[David Lloyd George|Lloyd George]] yng Nghaernarfon. Cafodd y protestwyr, dynion a merched, eu trin yn gas - torrwyd eu dillad a rhwygwyd ei gwalltiau a chafwyd eu taro â ffyn.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=174}} Yn ddiweddarach y flwyddyn honno, aflonyddwyd Lloyd George unwaith eto gan y Swffraget tra'n traddodi yn yr Eisteddfod Genedlaethol. Pythefnos wedyn, digwyddodd y digwyddiad mwyaf drwg-enwog yn hanes rhoi'r bleidlais i ferched yng Nghymru pan ddychwelodd Lloyd George i agor neuadd ei bentref enedigol, Llanystumdwy.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=174}}<ref>{{Cite web|url=https://www.llgc.org.uk/ymgyrchu/Pleidleisio/EtholMerched/EnnillBleidlais/index-e.htm|title=Winning the vote for women in Wales|access-date=31 March 2016|website=llgc.org.uk}}</ref> Pan ddechreuodd siarad cafodd ei darfu gan weiddi 'Pleidlais i ferched!' Cafodd y rhai oedd yn gweiddi eu hymosod arnynt yn ffyrnig gan y dorf.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=174}} Cafodd y digwyddiad ei gofnodi yn y Daily Mirror a Illustrated London News am aflonyddu ar y darlun o'r Cymru heddychlon, anghydffurfiol.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=175}}{{sfn|Jones|2003|p=21}}

Yn 1913 gwelwyd ymdrech un o'r swffraget amlycaf yng Nghymru, [[Margaret Haig Mackworth, 2il Is-iarlles Rhondda|Margaret Haig Mackworth]], merch AS [[David Alfred Thomas|D. A. Thomas]] a'i wraig weithredol [[Sybil Thomas]]. Cafodd Mackworth ei recriwtio yn 1908 ac roedd yn aelod lleisiol a gweithredol iawn.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=169}}{{sfn|Davies|Jenkins|Menna|Lynch|2008|p=865}} Yn 1913 rhoddodd flwch post ar dân ac ar ôl gwrthod talu'r dirwy fe'i hanfonodd i garchar yn Usk.{{sfn|Cook|Evans|1991|p=176}}{{sfn|Davies|Jenkins|Menna|Lynch|2008|p=865}} Tra'n y carchar ymprydiodd Mackworth a chafodd ei rhyddhau o dan yr hyn a alwyd yn 'Cat and Mouse Act'.{{sfn|Cook|Evans|1991|pp=176-177}}

Yn Ne Cymru gwelwyd ymlyniad y dosbarth gweithiol i'r achos o roi'i bleidlais i ferched drwy Gymdeithas Cydweithredol y Merched, aââ'r gangen gyntaf yn [[Ton Pentre]] yn y Rhondda yn 1914 o dan arweiniad [[Elizabeth Andrews]].{{sfn|Cook|Evans|1991|p=177}}