Ail Ryfel y Boer: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Porius1 (sgwrs | cyfraniadau) BDim crynodeb golygu |
Porius1 (sgwrs | cyfraniadau) ehangu |
||
Llinell 1:
[[Delwedd:Afrikaner commandos.JPG|bawd|240px|Rhai o ymladdwyr y Boeriaid.]]
Ymladdwyd '''Ail Ryfel y Boer''' ([[Saesneg]]: ''Second Boer War'', [[Afrikaans]]: ''Boereoorlog'' neu ''Tweede Vryheidsoorlog'') rhwng [[11 Hydref]] [[1899]] a [[31 Mai]] [[1902]] yn [[De Affrica|Ne Affrica]], rhwng yr [[Ymerodraeth Brydeinig]] a gweriniaethau y [[Boer]]iaid, [[Y Weriniaeth Rydd Oren]] a [[Gweriniaeth y Transvaal]], gweriniaethau oedd wedi eu sefydlu gan y [[Voortrekkers]]. Mae cyfeiriad ar '''Ryfel y Boer''' neu '''Ryfel De Affrica''' fel rheol yn cyfeirio ar y rhyfel hwn.
Yn [[1885]], cafwyd hyd i [[aur]] yn y [[Witwatersrand]] yn y Transvaal. O ganlyniad, symudodd nifer fawr o dramorwyr (''uitlanders'') i mewn i'r Transvaal, y rhan fwyaf ohonynt yn Brydeinwyr. Gwaethygodd y berthynas rhwng y rhain a llywodraeth y Transvaal, ac yn [[1896]] gyrrodd [[Cecil Rhodes]] garfan answyddogol o filwyr ar ymgyrch i'r Transvaal, y ''Jameson Raid''. Y gobaith oedd y byddai'r mewnfudwyr Prydeinig o gwmpas [[Johannesburg]] yn ei cynorthwyo i gipio grym, ond methiant fu'r ymgyrch.
Gwaethygodd y berthynas rhwng y ddwy ochr, ac ar [[8 Medi]] [[1899]] gyrrodd y Prydeinwyr 10,000 o filwyr i [[Natal]], ac ar [[22 Medi]] 47,000 arall. Mynnodd y ''Volksraad'', senedd y weriniaeth, fod y milwyr hyn yn cael eu tynnu'n ôl o't ffîn, a phan wrthododd yr ymerodraeth, dechreuodd y rhyfel ar [[12 Hydref]].
Oherwydd y gwahaniaeth mawr yn adnoddau'r ddwy ochr, disgwyliai'r Prydeinwyr y byddai'r rhyfel drosodd mewn ychydig fisoedd, ond enillodd y Boeriaid nifer o fuddugoliaethau. Mewn un wythnos, enillasant frwydrau yn Stormberg ([[10 Rhagfyr]]), [[Magersfontein]] ([[11 Rhagfyr]]) a Colenso y Natal ([[15 Rhagfyr).
Ar [[14 Chwefror]] [[1900]], gyrraedd nifer fawr o filwyr Prydeinig ychwanegol dan [[Frederick Roberts|yr Arglwydd Roberts]]. Cipiodd ef [[Bloemfontein]] ar [[13 Mawrth]] a [[Pretoria]] ar [[5 Mehefin]]. Er hyn, parhaodd y Boeriaid i ymladd rhyfel gerila am ddwy flynedd arall, dan [[Christiaan de Wet]], [[Jan Smuts]], [[Louis Botha]] ac eraill. Ymatebodd y Prydeinwyr dan [[yr Arglwydd Kitchener]] trwy losgi ffermydd i tal yr ymladdwyr Boeraidd rhag cael bwyd, a symud y gwragedd a'r plant i wersylloedd. Ystyrir y rhain fel y [[gwersylloedd cadw]] cyntaf.
Daeth y rhyfel i ben pan arwyddwyd Cytundeb Vereeniging ym mis Mai [[1902]]. Bu farw tua 22,000 o filwyr Prydeinig yn y brwydro ac o afiechydon. Lladdwyd tua 7,000 o'r ymladdwyr Boeraidd, ond bu farw tua 28,000 o'r gwragedd a'u plant yn y gwersylloedd cadw. Bu farw tua 14,000 o'r boblogaeth frodorol. Ymgorfforwyd y gweriniaethau Boeraidd yn yr Ymerodraeth Brydeinig, ac yn ddiweddarach daethant yn rhan o Dde Affrica.
Roedd cydymdeimlad y byd yn gyffredinol gyda'r Boeriaid, am ymladdodd carfannau o wirfoddolwyr o sawl gwlad, yn cynnwys [[Iwerddon]], ar eu hochr hwy. Ym Mhrydain, roedd y rhyfel yn boblogaidd iawn gyda'r mwyafrif, ond roedd rhai gwrthwynebwyr. Yr amlycaf o'r rhain oedd [[David Loyd George]], a ddaeth i amlygrwydd o ganlyniad.
==Gweler hefyd==
Llinell 10 ⟶ 20:
[[Categori:Hanes De Affrica]]
[[af:Tweede Vryheidsoorlog]]
[[cs:Druhá búrská válka]]
[[de:Zweiter Burenkrieg]]
[[en:Second Boer War]]
[[fr:Seconde Guerre des Boers]]
[[ko:제2차 보어 전쟁]]
[[nl:Tweede Boerenoorlog]]
[[pl:II wojna burska]]
[[pt:Segunda Guerra dos Bôeres]]
[[ru:Англо-бурская война (1899—1902)]]
[[sl:Druga burska vojna]]
[[sv:Andra boerkriget]]
[[tr:II. Boer Savaşı]]
[[zh:第二次布尔战争]]
| |||