Ymbelydredd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu
Yn gwacau'r dudalen yn llwyr
Llinell 1:
[[Delwedd:Ymbelydredd.JPG|200px|de|bawd|Arwydd Perygl Ymbelydredd]]
===Ymbelydredd===
Ymbelydredd ''(saesneg: radiation)'' yw'r broses o isotôp elfen yn rhyddhau ynni a gronynnau fel ei fod yn cyrraedd sefyllfa o sefydlogrwydd. Mae tri math o ddadfaeliad ymbelydrol yn bodoli:
 
Alffa, wedi ei ddynodi gan y lythyren Groegaidd <math>\alpha</math>; Beta, wedi ei ddynodi gan y lythyren Groegaidd <math>\beta</math>; Gamma, wedi ei ddynodi gan y lythyren Groegaidd <math>\gamma</math>.
 
Gronyn alffa yw cnewyllyn atom [[Heliwm]], sef 2 [[proton]] a 2 [[niwtron]].
 
Gronyn beta yw electron, positron sydd yn electron gyda gwefr positif, neu niwtrino.
 
Gamma yw allyrriad o ffoton o ynni uchel mewn amrediad o 10keV i 10MeV. Dydy ymbelydredd gamma ddim yn digwydd ar ei hun, ond mae'n ynghyd ag ymbelydredd alffa neu beta.
 
===Hanner Oes Elfen===
Pan ydy'r niwclews yn ymbelydru, mae e'n newid i niwclews o elfen arall. Mae'r term "hanner bywyd" yn disgrifio cyflymder y broses. Mae e'n ymateb i'r amser rheidiol i hanner o'r niwclewsau cael eu newid. Hanner oes elfen yw'r faint o amser mae'n cymrud i hanner y deunydd ymbelydrol gael eu allyrru o niwclews yr atom.
 
===Defnyddiau o Isotopau Ymbelydrol===
*'''Dyddio Carbon 14'''- Gall gwyddonwyr cyfrifo oedran perthau byw gan mesur faint o carbon 14 sy'n cael eu allyrru. Mae dull yma o ddydduo yn cael eu defnyddio i cyfrifo oedrannau cyrff a planhigion hen iawn.
 
*'''Defnydd Meddygol'''- Defnyddir ymbelydredd Gamma (Cobalt-60) i lladd tyfiant cancr. Defnyddir Plutoniwm 238 fel tanwydd ar gyfer peiriannau rheoli'r galon.
 
*'''Diheintio Di-Wres'''- Defnyddir ymbelydredd Gamma i lladd bacteria a firysau ar nwyddau meddygol sydd methu cael eu wresogi.
 
*'''Mesuriad O Drwch'''- Gall mesur trwch papur, metel, phlastig ayyb trwy allyrru ymbelydredd alffa neu beta trwyddynt ac yna mesur yr ymbelydredd ar yr ochor arall. Os yw'r mesuriadau yn cyson yna fe fydd y trwch yn cyson.
 
*'''Traswyr Ymbelydrol'''- Gall defnyddio ymbelydredd diogel o fewn y corff i canfod symudiadau a phroblemau o fewn y system.
 
*'''Cynhyrchu Egni Niwclear'''- Gweler ''[[Ynni Niwclear]]''
{{eginyn ffiseg}}
[[Categori:Ffiseg]]
 
[[en:Radioactive Decay]]