Castell mwnt a beili: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

[[Delwedd:Motte_Biggar.jpg|250px|bawd|Castell mwnt a beili cynnar ger Biggar, Lloegr]]

[[Delwedd:Castell y Rhodwydd.gif|250px|bawd|[[Tomen y Rhodwydd]], Sir Ddinbych]]

[[Castell]] o domen o bridd gyda amddiffynfa bren arno yw '''castell mwnt a beili''' (hefyd '''castell tomen a beili'''). Mae'n dull o adeiladu amddiffynfa a ddaeth i'r wlad yn ail hanner yr [[11eg ganrif]] gyda dyfodiad y [[Normaniaid]]. Ceir rhai cannoedd o enghreifftiau o gestyll mwnt a beili yng [[Cymru|Nghymru]], [[Lloegr]], de'r [[Alban]] a rhannau o [[Iwerddon]]. Maen hw'n arbennig o niferus ar hyd y Gororau neu'r [[Y Mers|Mers]], cadarnle'r [[barwn]]iaid Normanaidd rhwng Cymru a Lloegr. Tyfodd rhai ohonyn nhw i fod yn gestyll cerrig mawr tra arosai eraill yn domenydd pridd ar ôl cael eu defnyddio dros dro. Yng Nghymru mabwysiadwyd y dull newydd gan rhai o'r tywysogion Cymreig am gyfnod. Yr enw [[Cymraeg Canol]] am y math yma o gastell oedd '''tomen''' ('tump' ar y Gororau).

 

Prif bwrpas cestyll mwnt a beili oedd i gysgodi grwpiau bychain o farchogion a saethwyr (yr uned filwrol Normanaidd arferol) yn ystod y [[Goresgyniad Normanaidd]]. Roedd angen amddiffynfa hawdd i'w chodi. Fel rheol mae'r castell yn domen bridd (mwnt, ''mount'') gron neu hirgron â phen gwastad gyda ffos o'i chwmpas. Weithiau byddai'r adeiladwyr yn manteisio ar nodwedd naturiol fel codiad tir. Yn gysylltiedig â'r mwnt roedd yn arferol - gyda ychydig iawn o eithriadau - godi amddiffynfa bren syml, palisâd o bren yn amgae darn o dir uchel. Dyma'r '''beili'''. Byddai hyn yn cael ei godi naill ai ar ben y mwnt neu yn ei chyffwrdd. O fewn y tir o fewn y palisâd roedd yr amddiffynwyr yn codi tŵr pren syml; byddai'r dynion yn cysgodi yn y tŵr a'r meirch yn y tir o fewn y palisâd.

[[Delwedd:TomenyMur1.JPG|bawd|250px|chwith|Tomen y Mur ger [[Trawsfynydd]]]]

==Rhai enghreifftiau sydd i'w gweld heddiw:==

*Cymru: