|
:''Erthygl am y sant yw hon. Am y bardd o'r 19eg ganrif gweler [[John Davies (Brychan)]].''
{{Gwybodlen person/Wicidata | fetchwikidata=ALL | onlysourced=no | suppressfields= dinasyddiaeth | nationality = {{banergwlad|Cymru}} | dateformat = dmy}}
Pennaeth a thad i nifer o seintiau oedd '''Brychan''' (fl. [[5g]]). Ystyrir ef yn sant weithiau gan fod cynifer o'i blant yn seintiau,Roes. Rhoes ei enw i [[teyrnasTeyrnas Brycheiniog|Deyrnas Brycheiniog]] yn ne-ddwyrain [[canolbarth Cymru]]. Ei ddygwyl yw [[5 Ebrill]].
==Bywgraffiad==
Cyfarfu rhieni Brychan yn [[Iwerddon]] ar ôl i'w fam fynd yno er mwyn dianc rhag gaeaf arbennig o oer. Priododd Marchell ach Tewdrig, pennaeth(mam Brychan) a oedd yn bennaeth [[Llanfaes]],<ref name=":0" /> ag Anlach ap Coronac, mab i bennaeth Gwyddelig, ar yr amod y byddai eu plant yn cael eu magu ar ei thir hi. Marchell oedd yn perchenberchen Garth Madryn. Ganwyd Brychan, eu hunig plentyn, yng Ngarthmadrun tua'r flwyddyn 500 O.C. Ar ôl i Marchell farw etifeddodd Brychan ei thiroedd i'w trosglwyddo i'w ferched.
==Etifeddiaeth==
Roedd Brychan yn dad i bedwar ar hugain o ferched a tua 11 o feibion yn ôl y ''Cognatio de Brychan'' a ysgrifennwyd yn y [[10g ]]<ref name=":0" /> ond mae wedi'i seilio ar dogfennauddogfennau hŷn sydd ymhellach ar goll <ref name=":0">Jones, TT, 1977, The daughters of Brychan, Brycheiniog Cyf.XVII</ref>. Mae'r 'Cognatio' yn enwi ei ferched fel a ganlyn: Arianwen, Rhiangar, Gwladys, Gwawr, Gwrgon, Nefydd, Lleian, Marchell, Meleri, Nefyn, Tutglid, Belyau, Ceinwen, Cynheiddon, Ceindrych, Clydai, Dwynwen, Eiluned, Goleudydd, Gwen, Ilud, Tybie, Tudful, a Tangwystl. Daeth y rhan fwyaf ohonynt yn seintiau gan sefydlu llannau yn ne a dwyrain Cymru yn bennaf. Yn ol y Cognatio, Cynog, Rhun, Cledwyn, Arthen, Pabai, Rhain Dremrudd, Mathaiarn, Dingad, Cyflefwr, Berwyn a Rhawin oedd meibion Brychan. <<ref>Bartrum, P. C. 1966. Early Welsh Genealogical Tracts,Gwasg Prifysgol Cymru</ref>Cyfeirir at deulu ("llwyth") Brychan yn y [[Trioedd Ynys Prydain|Trioedd]] fel un o "dri llwyth seintiau Cymru" (ynghyd â theuluoedd Caw neu Coel a [[Cunedda|Chunedda]].) Mae llawer o enwau eraill wedi ychwanegu at rhestrau "plant" Brychan. Maent fel arfer yn wyrion, wyresau neu gor-wyrion iddo (e.e. Dyfnan, Dilig, Adwen, Mabon, Menefrida, Morwenna, Wenna a Gwenfyl.)
Enwir nifer o eglwysi, yn y de a'r canolbarth yn bennaf, ar ôl Brychan a'i ddisgynyddion; Bu Brycheiniog yn bwysig yn natblygiad Cristnogaeth Geltaidd <ref name=":1">Davies J, 1990 Hanes Cymru, Penguin</ref>. Disgrifiodd John Davies de-dwyrainddwyrain Cymru fel "meithrinfa'r Eglwys Geltaidd a chroth gweithgarwch a adfywiodd Ewrop." <ref name=":1" />
Ffurfwyd Brycheiniog fel cyngrhair rhwng rhai o feibion Brychan ar ôl ei farwolaeth er mwyn amddiffyn eu hunain rhag llwythau eraill.<ref name=":0" />
|
