Coffi: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu
Dim crynodeb golygu
Llinell 8:
== Darganfyddiad coffi: Chwedl Kaldi'r bugail ==
Dywedir y cafodd coffi ei ddarganfod gan fynach yn yr 8g.
Roedd bugail o'r enw Kaldi yn bugeilio geifr ar wastatir uchel [[mynydd|Jebel]] Sabor yn yr [[YemenIemen]]. Roedd y geifr yn sionc iawn yn llamu ac yn dawnsio drwy'r nos. Pan ddigwyddodd y pennaeth Shadhili heibio fe ofynnodd pam oedd y geifr mor sionc. Dywedodd Kaldi eu bod wedi bod yn bwyta math o geirios coch oedd yn tyfu'n wyllt. Pan ddywedodd Shadhili y stori wrth fynach fe aeth i hela'r ceirios er mwyn gwneud arbrofiadau. Fe ddarganfu y mynach mai rhywbeth yn y garreg oedd yn cadw'r geifr yn effro. Ar ôl rhostio'r cerrig yn y ffwrn, roedd e'n medru eu malu a'u rhoi mewn dwr poeth i wneud diod. Roedd y mynaich yn yfed y ddiod hon er mwyn deffro i addoli yn nghanol y nos. Fe alwasant y ddiod yn ''quw-wa'' ( قوة ) gair [[Arabeg]] am nerth.
 
== Planhigion coffi ==
Llinell 15:
 
== Hanes coffi ==
[[Delwedd:Coffee Flowers.JPG|200px|de|bawd|Blodau coffi]] Yn y 15g roedd y pererinion [[Islam|Mohametanaidd]] a oedd yn teithio i [[Meca|Feca]] yn dosbarthu coffi o'r [[YemenIemen]] ar draws [[Arabia]]. Cyn y 18g nad oedd coffi yn cael ei yfed y tu allan i'r byd Arabaidd.
Yn 1680 fe hwyliodd morwyr [[Yr Iseldiroedd|Holandaidd]] o Moca ''(Al-Mukha)'' yn yr [[YemenIemen]] gyda phlanigion coffi i [[Sri Lanca]], ymlaen i [[India]], ac wedyn i wladfeydd Holandaidd [[Asia]].
O ''Djakarta'' yn ''Java'' fe dygodd morwyr Holandaidd blanhigion coffi gyda nhw yn ôl i'r [[yr Iseldiroedd|Iseldiroedd]] lle y cânt eu ddiwyllio yn nhai gwydr gerddi llysieuol [[Amsterdam]].
Ar ddechrau'r 18g, yr Iseldiroedd oedd yr unig wlad yn [[Ewrop]] i gynhyrchu coffi.
Llinell 26:
=== Lle mae coffi'n tyfu'n naturiol ===
 
Mae coffi'n tyfu'n naturiol yn [[YemenIemen]] ac mewn llain ar draws [[Affrica]], o [[Somalia]] drwy [[Ethiopia]], [[Cenia]], [[Wganda]], [[Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo]], [[Congo]] hyd at [[Gabon]] a hefyd yn [[y Traeth Ifori]] a [[Liberia]].
 
=== Lle mae coffi'n cael ei ddiwyllio ===
Llinell 34:
==== Arabica ====
[[image:YosriKopi.jpg|bawd|right]]
Cynhyrchir coffi '''Arabica''' ym [[Mecsico]], [[Gwatemala]], [[El Salvador]], [[Hondwras]], [[Nicaragwa]], [[Costa Rica]], [[Jamaica]], [[Colombia]], [[Feneswela]], [[Ecwador]], [[PerŵPeriw]], [[Brasil]], [[Cenia]], [[Ethiopia]], [[India]], [[Sri Lanca]], [[Indonesia]], [[Papua Gini Newydd]] a'r [[Philipinau]].
 
==== Robusta ====
neu '''Goffi'r Congo'''
 
Cynhyrchir coffi '''Robusta''' ym [[Brasil|Mrasil]], [[y TraethArfordir Ifori]], [[Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo]], [[Iwganda]], [[Simbabwe]], [[Madagascar]], [[YemenIemen]], [[India]], [[Indonesia]] a'r [[Philipinau]].
 
==== Liberia ====
Llinell 179:
 
== Ffeithiau eraill ==
*'''Moca (Moka / Mocca)''' yw'r coffi gorau. Mae e'n cael ei allforio o ''Al-Mukha'', porthladd masnachwyr coffi yn yr [[YemenIemen]]. Mae llawer o goffi Moca yn dod o [[Ethiopia]].
*Y coffi drytaf yw '''Kona''' o [[Hawaï]] a '''Blue Mountain''' o [[Jamaica]].
*Pobl [[y Ffindir]] sy'n yfed y mwyaf o goffi. Mae pob un yn yfed pum gwaith cymaint o goffi na'r Cymry.