Luned: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
rhyngwici
ehangu
Llinell 1:
Llawforwyn [[Iarlles y Ffynnon]] yn y Rhamant o'r un enw oedd [['''Luned]]'''; daeth ei enw yn drosiad am ferch hardd. Mewn ffynonellau Cymraeg diweddarach cyfeirir ati hefyd fel '''Eluned Ddedwydd'''.
 
== Hanes Luned ==
Yn y chwedl ''Owain'', neu ''Iarlles y Ffynnon'', mae Luned yn cynorthwyo'r marchog, [[Owain ab Urien|Owain]], i ddianc o'i garchar ym morth castell yr Iarlles trwy roi iddo fodrwy hud. Mae'r fodrwy yn gwneud yr un sy'n ei gwisgo yn anweladawy ac mae Luned yn cuddio Owain mewn llofft ac yna'n ymbilio ar ei meistres i drefnu priodas rhyngddi ac Owain.
 
Yn nes ymlaen mae Owain yn rhyddhau Luned o garchar ac o dân gyda chymorth y llew cyfeillgar sy'n ei gynorthwyo. Cred rhai ysgolheigion mae'r un ydy Luned ac Iarlles y Ffynnon a bod seiliau'r chwedl yn gorwedd ym myd mytholeg y [[Celtiaid]].
 
Rhestrir 'Maen a Modrwy Eluned Ddedwydd' fel un o '[[Tri Thlws ar Ddeg Ynys Brydain]]', ond ychwanegiad i'r rhestr wreiddiol ydyw am ei fod yn rhif 15, yr olaf yn y testun.<ref>Rachel Bromwich (gol.), ''Trioedd Ynys Prydein'' (Caerdydd, argraffiad 1991), Atodiad III.</ref>
Ceir sawl fersiwn o ramant ''Iarlles y Ffynnon'' mewn ieithoedd eraill, yn enwedig Ffrangeg, ac mae arbenigwyr yn anghytuno ynglŷn â tharddiad y chwedl yn ei ffurf bresennol ac hefyd y gair Luned ei hun. 'Lunet[t]e' a geir yn y rhamantau Ffrangeg ac mae'n bosibl bod Luned yn Gymreigiad o'r enw hwnnw, ond mae'n bosibl hefyd ei fod yn dalfyriad o'r enw Cymraeg 'Eluned', ac yn sicr felly os derbynnir fod y rhamant ei hun yn gyfansoddiad Cymraeg gwreiddiol yn hytrach nac addasiaid o'r Ffrangeg.
 
== Ei henw ==
Anghytunir ar darddiad ei henw. Ceir sawl fersiwn o ramant ''Iarlles y Ffynnon'' mewn ieithoedd eraill, yn enwedig y Ffrangeg, ac mae arbenigwyr yn anghytuno ynglŷn â tharddiad y chwedl honno yn ei ffurf bresennol ac hefyd yyr gairenw Luned/Eluned ei hun. 'Lunet[t]e' a geir yn y rhamantau Ffrangeg ac mae'n bosibl bod Luned yn Gymreigiad o'r enw hwnnw, ond mae'n bosibl hefyd ei fod yn dalfyriad o'r enw Cymraeg 'Eluned', ac yn sicr felly os derbynnir fod y rhamant ei hun yn gyfansoddiad Cymraeg gwreiddiol yn hytrach nac addasiaid o'r Ffrangeg. Cynigiodd [[Ifor Williams]] fod yr enw Eluned yn cynnwys yr elfen ''El-'', sy'n gyfystyr â 'llawer' (cf. Elfyw), a bod yr ail ran yn cynnwys yr elfen ''(i)un'' a geir mewn geiriau fel 'dym''un''iad' ac 'eidd''un''ed'; pan gafodd ei fenthyg i'r Ffrangeg collwyd yr ''E'' a chafwyd y ffurff 'Lunette', gyda'r cysylltiad â'r lleuad (Ffrangeg: ''lune'') yn cynnig ystyr ac arwyddocad i'r Ffrancod.<ref>Ifor Williams, ''Bwletin y Bwrdd Gwybodau Celtaidd'' x, 44; nodir gan Rachel Bromwich yn ''Trioedd Ynys Prydein'', tud. 551.</ref>
 
== Barddoniaeth ==
Ceir sawl cyfeiriad at Luned yng ngwaith [[Beirdd yr Uchelwyr]], gan amlaf fel trosiad am ferch hardd a dymunol. Ceir rhai o'r enghreifftiau cynharaf yng ngwaith [[Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd]] ac [[Iorwerth ab y Cyriog]]. Dyma enghraifft o farwnad [[Lewys Glyn Cothi]] (15fed ganrif) i [[Gwenllian ferch Owain Glyndŵr]]:
 
:Duw a ethol y doethion,