Castell Cwm Aron: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
BDim crynodeb golygu |
olaf, mwn |
||
Llinell 8:
| lon_deg = -3.24456
}}
[[Castell mwnt a beili]] yng [[cantref|nghantref]] [[Maelienydd]], [[rhwng Gwy a Hafren]] ([[Sir Faesyfed]] heddiw) yw '''Castell Cwm Aron''' neu '''Gastell Cymaron'''. Fe'i hadeiladwyd gan [[Ranulph de Mortimer]] (m. 1104), un o arglwyddi Anglo-Normanaidd [[y Mers]] a bu'n fan brwydro enbyd rhwng teulu'r Mortimer a'r Tywysog [[Llywelyn ap Iorwerth]] (Llywelyn Fawr) ac arglwyddi Cymreig eraill am dros sawl canrif. Fe'i codwyd o bren ac mae ffermdy modern wedi'i godi dros ran helaeth ohono bellach. Dirywiodd yr adeilad yn y [[13g]] a chanolbwyntiodd yr Anglo-Normaniaid ar [[Castell Tinboeth]] a Chefnllys yn ei le.<ref>[http://map.coflein.gov.uk/index.php?action=do_details&cache_name=&numlink=306162#tabs-4 Gwefan coflein.gov.uk;] adalwyd 29 Gorffennaf 2018.</ref>
Ceir olion offer [[gwarchae]] ger y castell, sy'n dystiolaeth i sawl gwarchae gan Fyddin Cymru gymryd lle, yn eu hymgais i ailfeddiannu'r castell a'r tiroedd cyfagos. Ymddengys i'r gwarchae olaf fod yn 1215 gan y Tywysog Llywelyn ap Iorwerth fod yn ergyd angheuol i'r castell, a dirywiodd wedi hynny.▼
▲Ceir olion offer [[gwarchae]] ger y castell, sy'n dystiolaeth i sawl gwarchae gan Fyddin Cymru gymryd lle, yn eu hymgais i ailfeddiannu'r castell a'r tiroedd cyfagos.
Anrhegwyd Ranulph de Mortimer (a elwir yn 'Roger Mortimer', yn ddiweddarach) o [[Normandi]] gyda llawer o diroedd yn [[Swydd Henffordd|Henffordd]] a'r [[Sir Amwythig|Amwythig]] gan [[Wiliam I, brenin Lloegr]] (glasenw: "Gwilym y Gorchfygwr"), rywbryd cyn 1086.<ref>[http://www.castles99.ukprint.com/Essays/wigmore.html castles99.ukprint.com; ''Wigmore Castle'']</ref><ref>[http://yba.llgc.org.uk/en/s-MORT-WIG-1075.html Ranulph de Mortimer ar y Bywgraffiadur Arlein; gwefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru.'' ]</ref>▼
[[Delwedd:Map of the Cantrefs and Commotes of Rhwng Gwy a Hafren.svg|bawd|Lleoliad [[Maelienydd]]]]
Atgyfnerthwyd y castell yn 1144 gan fab Ranulph, sef Hugh I de Mortemer, ond prif gartre'r teulu oedd Castell Wigmore, Lloegr - 15 milltir o Gastell Cwm Aron, ond ni chwaraeodd Castell Cwm Aron ran flaenllaw yn ymgyrchoedd yr Anglo-Normaniaid i feddiannu Cymru.
==Cefndir==
▲Anrhegwyd Ranulph de Mortimer (a elwir yn 'Roger Mortimer', yn ddiweddarach) o [[Normandi]] gyda llawer o diroedd yn [[Swydd Henffordd|Henffordd]] a'r [[Sir Amwythig|Amwythig]] gan [[Wiliam I, brenin Lloegr]] (glasenw: "Gwilym y Gorchfygwr"), rywbryd cyn 1086.<ref>[http://www.castles99.ukprint.com/Essays/wigmore.html castles99.ukprint.com; ''Wigmore Castle'']</ref><ref>[http://yba.llgc.org.uk/en/s-MORT-WIG-1075.html Ranulph de Mortimer ar y Bywgraffiadur Arlein; gwefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru.'' ]</ref>
Yn y 1090au roedd llawer o frwydro am bwer rhwng Normandi a Lloegr; newidiodd Ranulph ei deyrngarwch sawl tro, ond yn y diwedd, ochrodd gyda dug Normandi.<ref>Barlow, t. 324</ref> Yn nhiroedd y Mers yn 1093, y newidiodd ei deyrngarwch at y Normaniaid, gan ochri gyda Roger de Montgomerie, iarll 1af yr Amwythig, Ralph Tosny o Gastell Cliford, Philip de Braose oedd wedi meddiannu rhannau o [[Pencraig|Bencraig]] (Saesneg: ''Old Radnor''). Ymosododd y tri ar Faesyfed (Powys heddiw) a Chynllibwg, [[rhwng Gwy a Hafren]]. Aethant ati i adeiladu nifer o gestyll er mwyn dal eu gafael yn y tiroedd hyn roeddent wedi'i ddwyn.<ref>Davies, N.''The Isles: A History'' ({{ISBN|0195134427}}), 1999, p. 281</ref><ref name = "Remfry, 1998">[http://www.britarch.ac.uk/BA/ba34/ba34feat.html British Archaeology, no 34, Mai 1998 (ISSN 1357-4442): Paul Remfry. ''Discovering the lost kingdom of Radnor'']</ref> Ymhlith y cestyll hyn roedd Castell Dinieithon (ger Llandrindod, heddiw) a Chastell Cwm Aron, ym Meaelienydd - rhwng
[[Llanbister]] a [[Llangynllo, Powys]].<ref>http://www.castles99.ukprint.com/Essays/cymaron.html, http://www.gatehouse-gazetteer.info/Welshsites/845.html</ref> Llwyddodd teuluoedd y gwŷr hyn ddal eu gafael yn y tiroedd am tua can mlynedd pan gododd y Cymry lleol yn eu herbyn yn 1148.<ref name = "Remfry, 1998"/>
| |||