Avant-garde: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae'r term '''avant-garde''' yn dod o'r [[Ffrangeg]], golyga yn llythrennol 'blaen leng' neu 'blaengad'. CeirDefnyddir eiac ddefnyddioarddelir acy arddelterm gan bobl amewn gweithiau [[celf]] arbrofol neu an-uniongred yn eu gwaith [[celf]], [[cerddoriaeth]] neu [[cymdeithas|gymdeithas]] a gall gynnig beirniadaeth neu gritic yn y berthynas rhwng y cynhyrchydd a'r consiwmydd.

Bydd yr avant-garde yn gwthio ffinio o'r hyn sy'n dderbyniol fel norm, yn enwedig ym maes [[diwylliant]]. Gwelir hi fel bathodyn o'r hyn yw [[moderniaeth]], yn wahanol i [[ôl-foderniaeth]]. Bydd nifer o artistiaid yn uniaethu gyda'r mudiad avant-garde ac yn dal i wneud gan olrhain y traddodiad o fudiad [[Dada]] i'r ''Situationists'' ac i'r artistiaid ôl-fodern ddechrau'r [[1980au]].

Mae'r avant-garde hefyd yn hyrwyddo diwygiadau cymdeithasol radical. Dyma oedd gwraidd ystyr dyfyniad Olinde Rodrigues yn ei erthygl ''"L'artiste, le savant et l'industriel"'' ("Yr artistmartist, y gwyddonydd a'r diwydianwrdiwydiannwr", 1825) sy'n cynnwys y cyfeiriad cyntaf i'r term "avant-garde" yn ei ystyr gyfoes. Galwodd Rodrigues ar i artistiaid "wasanaethu fel 'avant-garde' y bobl", gan fynnu bod "mae angen grym y ceflyddydau yn y modd mwyaf unionsyth a cyflymaf" er mwyn diwygiad cymdeithasol, gwleidyddol ac economaidd.<ref>Matei Calinescu, ''[https://www.dukeupress.edu/five-faces-of-modernity/ The Five Faces of Modernity: Modernism, Avant-Garde, Decadence, Kitsch, Postmodernism]'' (Durham: [[Duke University Press]], 1987), {{Page needed|date=May 2016}}.</ref>

Her oesol yr avant-garde yw y bydd syniadaeth ac yn enwedig celf a cherddorieth, yn aml maes o law, yn dod brif-ffrwd. Bryd hynny, y cwestiwn mawr yw: a yw'r datblygiad yn y gelfyddidgelfyddyd honno'n avant-garde neu beidio?

Nodwyd hyn gan ddeallusion [[Ysgol Frankfurt]] yn yr [[1930au]] aca'r [[1940au]]. Gwelir y feirniadaeth a'r drafodaeth hyn yng ngwaith Theodor Adorno a Max Horkheimer yn eu traethawd, ''The Culture Industry: Enlightenment as Mass-Deception'' (1944), a hefyd Walter Benjamin yn ei waith dylanwadol iawn, ''The Work of Art in the Age of Mechanical Reproductio'' (1935, adolygwyd, 1939).<ref>http://hgar-srv3.bu.edu/collections/partisan-review/search/detail?id=283920</ref> Mae Greenberg yn defnyddio'r gair Almaeneg 'kitsch' i ddisgrifio'r gwrthwyneb llwyr i ddiwylliant avant-garde, a bathodd aelodau Ysgol Frankfurt y term, ''diwylliant torfol'' (mass culture) i gyfeirio at ddiwylliant ffug oedd yn gyson cael ei chynhyrchu gan y diwydiant diwylliant newydd (oedd yn cynnwys geist masnachol, y diwydiant ffilm, y diwydiant recordiau cerddoriaeth pob a'r cyfryngau megis teledu a radio).<ref>http://www.sociosite.net/topics/texts/adorno_culture_reconsidered.pdf</ref> Cyfeirion nhw at dwf diwydiant yma a olygai fod rhagoriaeth celfyddydol yn cael ei fesur wrth ei werth ariannol: gwerth nofel oedd ei werthiant; cerddoriaeth os oedd yn ennill 'disg aur' ac ar frig y siartiau. Yn y ffordd yma, roedd gwerth artistig gelfyddydol oedd mor bwysig i'r avanguardiaid yn cael ei golli a gwerthiant yn dod yn unig wir ffordd o fasur llwyddiant a gwerth unrhyw beth. Roedd diwylliant comsiwmer nawr yn rheoli.<ref>http://www.sociosite.net/topics/texts/adorno_culture_reconsidered.pdf</ref>

Gall cerddoriaeth avant-garde gyfeirio at unrhyw fath o gerddoriaeth o fewn ei strwythurau cydnabyddiedig, ond sy'n ceisio ymestyn ffiniau newydd mewn rhyw fodd. Ymysg rhai o gyfansoddwyr avant-garde enwog y [[20g]] mae [[Arnold Schoenberg]], [[Igor Stravinsky]], Philip Glass, John Cage, Morton Feldman, Richard Strauss (yn ei waith cynharaf), a [[Karlheinz Stockhausen]]. Ceir hefyd gyfansoddwyr avant-garde benywaith hefydbenywaidd megis Pauline Oliveros, Diamanda Galás, Meredith Monk, anda Laurie Anderson.

Ceir diffiniad arall o gerddoriaeth avant-garde sy'n ei wahaniaethu oddi arwrth moderniaeth. Dywed Peter Bürger, er enghraifft, fod avant-gardiaeth yn ymwrthod gydaâ 'celfchelf fel sefydliad' ac yn herio moesau cymdeithasol ac artistig a gan hynny'n cynnwys ffactorau gwleidyddol, cymdeithasol a diwylliannol. Yn ôl y cyfansoddwr a'r cerddoriaethwrmcerddor Larry Sitsky, dydy rhai o gyfansoddwyr modernaidd yr 20g cynnar ddim i'w hystyried fel avant-gardiaid, mae'r rhain yn cynnwys Arnold Schoenberg, Anton Webern, a Igor Stravinsky ac eraill, gan fod eu "modernism was not conceived for the purpose of goading an audience."<ref>Larry Sitsky, Music of the Twentieth-Century Avant-Garde: A Biocritical Sourcebook (Westport, Conn: Greenwood Press, 2002)</ref>

Mae avant-garde yn gryf iawn ym maes theatr a chelfyddidchelfyddyd perfformio, ac mae hynny'n aml wrth gydweithio â datblygiadau ym myd cerddoriaeth, sain a cyfryngauchyfryngau gweledol. Ymysg y mudiadau a gyfrannodd neu datblygodda ddatblygodd yn y traddodiad avant-garde mae Fluxus, Happenings, a Neo-Dada.

Gellir gweld elfennau o syniadaeth avant-garde mewn diwylliant Gymraeg mewn sawl maes. Gall hyn gynnwys cerddoriaeth a pherfformiadau'r grŵp pop o'r 1980-90au, [[Traddodiad Ofnus (band)|Traddodiad Ofnus]] gyda [[Gareth Potter]] a [[Mark Lugg]] neu gwaithwaith y cwmni theatr [[Brith Gof]]. Roedd elfen avant-gard yn nofel [[Jerry Hunter]], [[Ebargofiant]] (Gwasg y Lolfa, 2014).