Tywyn, Gwynedd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu |
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) B Golygu cyffredinol (manion), replaced: gyda cl → gyda chl, gyda ce → gyda che, cymeryd → cymryd , ag eithrio → ac eithrio using AWB |
||
Llinell 80:
==== Y Diwygiad Mawr ====
Mae'n annheyg y cafodd y diwygiad protestannaidd llawer o effaith ar grefydd yn Nhywyn. Mae'n anodd dychmygu beth a fuasai'r effaith newid iaith addoliad o Ladin i Saesneg ar boblogaeth uniaith Gymraeg. Newid a fuasai'n cael mwy o ddylanwad oedd cyfieithu y Llyfr Gweddi yn 1567 a'r Beibl yn 1588 i'r Gymraeg <ref name=":2" /> a gyda dyfodiad Gruffudd ap Morgan, ficer oedd yn byw yn byw yn y plwyf o 1570-1606<ref name=":4" />, cafodd y werin cyfle i addoli yn eu iaith eu hun. Parhaodd yr arferiad o benodi rheithoriaid nad oeddent yn byw yn eu plwyfi ac aeth yr eglwys yn llai canolig i gred y werin. Cedwyd at hen draddodiadau ysbrydol ac ofergoelion. "Glynodd y pobl gyffredin am ganrifoedd wrth lawer o elfennau'r Hen Ffydd." <ref name=":2" /> Parhaont i
==== Dirywiad ac adnewyddiad yr eglwys ====
Llinell 102:
==== Draenio Corsydd y Dysynni ====
[[Delwedd:Ffosydd yn Aber y Dysynni.jpg|bawd|Ffosydd yn aber y Dysynni]]
Pan etifeddodd Edward Corbet Ynysymaengwyn yn 1782, dechrauodd draenio y darn o'r corstir oedd yn perthyn i'r ystad. Rhwng 1788 a 1784 newidiodd y gorstir i dir oedd yn cynhyrchu gwair, trwy cloddio ffosydd a thrwy lledu calch. Cedwid y cost yn isel trwy dal i
[[Delwedd: Y Clawdd Swnd.jpg|bawd|Y Clawdd Swnd]]
[[Delwedd:Tir 2 medr islaw'r Dysynni.jpg|bawd|Tir 2 medr islaw aber y Dysynni]]
Yn gynnar yn y 19eg canrif trodd golygon Corbet tuag at y tiroedd comin. Yn 1805 honnodd dyn o'r enwJackson ei fod wedi darganfod glo ym Mron Biban a perswadiodd trigolion y dref i
==== Gweithwyr yn cydweithredu ====
Llinell 113:
==== Y corsydd deheuol ====
Bu Llyn y Borth, y pwll islaw ffermdy Penllyn yn enwog am frithyll hyd at 1850 pan sefydlodd y Felin Pair Mining Company gan tafyn gwastraff o'r mwyngloddio i mewn i'r afon Dyffryn Gwyn gan lladd hwyaid, gwyddau a cheffyl yn ogystal a physgod.<ref name=":1" /> Collasant y werin, oedd wedi arfer pysgota gyda
==== Cae Tir y Goron ====
Pan prynnodd Ynysymaengwyn gan John Corbett yn 1882 hawliodd ef y tir a rhoddwyd i'r goron fel ei eiddo ei hun.<ref name=":9" /> Honnodd fod neb wedi dweud iddo cyn iddo prynu fod y tir yn tir comin a rhoddwyd y tir i'r ystad fel rhodd. Amgaeodd y tir er gwaethf map o 1805 a'r tystiolaeth fod y plwyfolion wedi defnyddio y tir ers cyn cof ac roedd ganddynt hawliau hynafol.<ref name=":9" /> Nid oedd y werin yn deall sut oedd Mr Corbett, dyn cyfoethog, yn medru cymerid eu hawliau traddodiadol oddi wrthynt. Cymharodd gweithred [[Corbett]] yn anffafriol gyda rhoddion cyfoethogion i
=== Tref Tywyn ===
Llinell 146:
==== Gwrthwynebiad Corbet ====
Mae'n debyg fod gelyniaeth Edward Corbet tuag at Anghydffurfiaeth wedi peri i'r mudiad tyfu yn arafach ynNhywyn nag mewn llefydd eraill. Mae sawl hanes am ei gwrthwynebiad.<ref name=":1" /> Pan oedd Edward William, arweinydd y Methodistiaid cynnar, yn mynd o gwmpas y dref gyda
==== Datblygiad ====
[[Delwedd: Capel Bethel, Tywyn.jpg|bawd|Capel Bethel]]
Cafodd twf yr ysgolion cylchynol, oedd yn dysgu darllen Gymraeg i hybu darllen y Beibl, dylanwad yn Nhywyn fel ar draws Cymru.<ref name=":2" /> Cofrestrwyd yr ystafell ymgunnull uwchben Porth Gwyn ar gyfer pregethu yn 1795 a cynhaliwyd y Methodistiaid eu oedfaon cyntaf yno.<ref name=":1" /> Dechrauodd Ysgol Sul y Presbyteriaid yn 1802, yr un Weslaid yn 1807 a'r Annibynwyr yn 1813.<ref name=":15">The State of Education in Wales 1819, (adroddiad) Archifdy Meirionnydd (heb cyf.)</ref> Cynhaliwyd Cymanfa Ysgolion Sul Cymru yn Nhywyn yn 1810.<ref name=":12">Jones, M. 1929, Ychydig o hanes Eglwys Bethel, Tywyn, Wynn-Williams</ref> Adeiladodd y Presbyteriaid eu ail capel, Bethel, yn 1815 ac ac yn fuan wedyn cododd yr Annibynwyr capel Bethesda. Wrth i anghydffurfiaeth tyfu ailadeiladodd Bethel yn 1871 <ref name=":12" /> a Bethesda yn 1892. Roedd y Wesleiad yn cyfarfod yn yr hen capel yn ymyl Stryd y Nant tan 1882 pan agorwyd capel Ebeneser. Sefydlodd y Beddyddwyr yn 1885 mewn ystafell ger Gwesty'r Corbett. Cynhaliwyd dau bedydd y flwyddyn honno, yn y môr. Agorodd eu capel pressennol yn 1900.<ref name=":13">I.G.1960, The Baptist Church in Tywyn (pamffled) Archifdy Meirionnydd, (heb cyf.)</ref> Er gwaethaf yr holl bwyslais ar addysg Saesneg a'r agwedd gwawdlyd at y Gymraeg yn y 19eg canrif; llwyddodd y capeli nid yn unig i magu aelodau oedd yn deall eu ffydd ond hefyd i
==== Darpariaeth Saesneg ====
Llinell 156:
==== Treth y Ddegwm ====
Gyda twf yn nifer yr anghydffurfwyr daeth cwyno yn erbyn hawl yr eglwys i degfed rhan o gynnyrch y tir i'w anterth yn ystod ail haner yr 1880au.<ref name=":2" /> Roedd nifer helaeth o anghydffurfwyr yn gwrthod talu ac ymateb yr awdurdodau oedd atalfaelu eiddo. Ym mhlwyf Tywyn gwrthododd un weddw unig talu, tan yr oedd pob peth oedd ganddi wedi mynd
==== Y plygain ====
Llinell 167:
==== Addysg elusennol ====
Rhwng colli'r clas yn 1284 a 1717 yr unig darpariaeth addysgol oedd naill i rhienni trosglwyddo beth bynnag addysg oedd ganddynt i'w plant neu trefniadau a gwnaed gan unigolion i
==== Ysgolion cylchynol ar ysgolion Sul ====
Llinell 182:
=== Y rheilffordd ===
Adeiladwyd y rheilffordd yn yr 1860au gyda'r cysylltiad o Dywyn i Fachynlleth yn cael ei gwblhau yn 1867.<ref>Drummond, I, 2015, Rails along the Fathew, Holne.</ref> Yn yr un blwyddyn cwblhaodd y "lein fach" i Abergynolwyn a chwareli llechi Nant Gwernol.yn haner olaf y 19ed canrif cafodd y dosbarth gweithiol dinesoedd mawr Lloegr yr hawl i
===Rhodfa'r Mor===
|